toczyć

ndk VIb, \toczyćczę, \toczyćczysz, tocz, \toczyćczył, \toczyćczony

1. «obracając posuwać coś; przesuwać z miejsca na miejsce na kołach, na rolkach itp.»

Toczyć beczki.

Toczyć kulę śniegu.

Toczyć koło od wozu.

Toczyć kamień.

◊ Toczyć oczami, okiem, wzrokiem «rozglądać się, spoglądać wokoło; wodzić oczami»

2. «czynić coś w dalszym ciągu; prowadzić, wieść»

Toczyć spór, dyskusję.

Toczyć bój, walkę, wojnę.

3. «obrabiać coś skrawaniem na tokarce nadając odpowiedni kształt»

Toczyć śruby, nakrętki na tokarce.

Stoły z toczonymi nogami.

Przedmioty toczone z bursztynu.

4. «nadawać kształt wyrobom ceramicznym na obracającym się kole garncarskim»

Toczyć miski, dzbany z gliny.

5. «niszczyć coś, zwłaszcza drewno, drążąc otwory, kanały (zwykle o gąsienicach owadów)»

Meble toczone przez korniki.

przen.

a) «wyniszczać»

Rak toczy ciało chorego.

Gruźlica kogoś toczy.

b) «nękać, gnębić»

Smutek, tęsknota toczą czyjeś serce.

Zgryzota toczy sumienie.

6. «ściągać, spuszczać skądś płyn, lać»

Toczyć wino z beczki.

Toczyć piwo prosto do kufli.

∆ Rzeka toczy wody «rzeka płynie»

toczyć się

1. «posuwać się na kołach, na rolkach itp. lub obracając się wzdłuż swojej osi»

Wagony toczą się po szynach.

Beczki toczyły się po pochylni.

Koła się toczą.

Piłka toczy się po boisku.

□ Fortuna kołem się toczy.przen.

Słońce się toczy po niebie.

2. «o płynie: ściekać kroplami, płynąć w dużej masie»

Łzy jak groch toczyły się po policzkach.

Krople deszczu toczą się po szybach.

Wody rzeczki toczyły się po kamieniach.

3. «iść swoim trybem, w dalszym ciągu przebiegać, odbywać się, dziać się»

Życie toczy się szybko.

Wypadki toczyły się błyskawicznie.

Dyskusja toczyła się nadal.

Akcja utworu toczy się w Afryce.

4. pot. «iść ociężale, powoli, przechylając się z boku na bok; sunąć (zwykle o kimś otyłym)»

Ledwie się toczy po obfitym posiłku.