środek

m III, D. \środekdka, N. \środekdkiem; lm M. \środekdki

1. «miejsce mniej więcej jednakowo oddalone od końców przedmiotu, od krawędzi określonej powierzchni; część środkowa przedmiotu, powierzchni, punkt centralny, centrum; część środkowa odcinka czasu»

Środek miasta, ulicy, rynku, rzeki.

Iść, kierować się, przechodzić, przeciskać się, przenosić (się), przesuwać (się) itp. na środek, na środek czegoś.

Wywołać ucznia na środek klasy.

Biec, przechodzić przez środek czegoś.

Biec, iść, przechodzić itp. środkiem czegoś (np. alejki, ulicy, chodnika, korytarza).

Celować, strzelić, trafić w środek czegoś (np. tarczy).

Stół zajmował cały środek pokoju.

∆ Sam środek; w sam środek, w samym środku «dokładnie punkt środkowy, miejsce środkowe; akurat w takie miejsce, w takim miejscu»

∆ fiz. Środek ciężkości «punkt zaczepienia siły ciężkości działający na ciało w jednorodnym polu grawitacyjnym (np. w polu ciężkości Ziemi)»

∆ mat. Środek koła «punkt koła jednakowo oddalony od wszystkich punktów okręgu koła»

∆ sport. Środek ataku (napadu), obrony «w grach takich jak piłka nożna, hokej, siatkówka, koszykówka itp.: środkowa pozycja gracza grającego w ataku (obronie)»

◊ Złoty środek «średni stopień między dwiema ostatecznościami; miara, umiar, umiarkowanie»

◊ pot. W środku tygodnia, miesiąca, roku, wieku, lata, zimy itp. «w połowie tygodnia, miesiąca itd.»

2. «wewnętrzna część czegoś, wnętrze»

Wejść, wedrzeć się, wkroczyć, wpuścić kogoś, wskoczyć, zajrzeć itp. do środka, do środka czegoś (np. pokoju, pomieszczenia, sali).

Drzwi zamknięte od środka.

Otworzył drzwi i wpuścił gości do środka.

◊ przestarz. Ktoś się martwi, gryzie itp. w środku «ktoś ukrywa zmartwienia, nie mówi o nich»

3. «to, co umożliwia, ułatwia działanie»

Środki masowego przekazu.

Środek lokomocji.

Środek komunikacji.

Środek transportu.

4. «sposób, metoda, rada na coś»

Środki administracyjne, dyscyplinarne, przymusu, represyjne.

Chwycić się jakiegoś środka.

Nie cofać się przed żadnym środkiem.

Uciekać się do jakiegoś środka, do jakichś środków.

Szukać środka, środków ratunku.

∆ lit. Środki wyrazu, wysłowienia «sposoby wypowiadania się, ujmowania treści wypowiedzi»

∆ praw. Środek dowodowy «w postępowaniu sądowym: dowód, na podstawie którego wydaje się wyrok»

∆ Środek prawny, odwoławczy «w postępowaniu administracyjnym i sądowym: prawo do wystąpienia o zmianę decyzji; obejmuje ono możność odwołania, zażalenia, prośby o wznowienie postępowania itp.»

∆ Środki wychowawcze i poprawcze «w prawie polskim: środki nie będące karą (upomnienie, oddanie pod dozór odpowiedzialny rodzicom, opiekunom lub specjalnemu kuratorowi, umieszczenie w zakładzie wychowawczym), stosowane wobec nieletnich sprawców czynu zabronionego»

∆ Środki zabezpieczające «w polskim prawie: środki nie będące karą, stosowane wobec sprawców czynów zabronionych pod groźbą kary, w celu ochrony porządku prawnego (np. umieszczenie niepoczytalnego sprawcy w zakładzie leczniczym)»

∆ Środki zapobiegawcze «w polskim prawie karnym: środki zapewniające prawidłowy tok postępowania, np. aresztowanie tymczasowe, poręczenie majątkowe, dozór policji»

◊ Nie przebierać w środkach «dążyć do celu wszelkimi sposobami, uważając każdy środek za dobry»

□ Cel uświęca środki.

5. «specyfik farmaceutyczny, preparat, substancja chemiczna itp. stosowane w pewnych określonych celach»

Środek bakteriobójczy, dezynfekcyjny.

Środek na sen, nasenny.

Środek przeczyszczający.

Środek nasercowy.

Środek przeciwbólowy, przeciw bólowi.

Środek przeciwgorączkowy, przeciw gorączce.

Środek przeciw molom, przeciw truciźnie.

6. tylko w lm «zasoby materialne, dochody pieniężne, pieniądze; stan posiadania»

Ograniczone, olbrzymie, szczupłe środki.

Nie mieć środków do życia.

Dysponować skromnymi środkami.

Mieć środki na coś, np. na opłacenie podróży.

Znaleźć się, zostać, zostawić kogoś bez środków (do życia).

Środki pozwalają na coś.

Starcza, nie starcza środków na coś.

7. zwykle w lm «dobra ekonomiczne przeznaczone dla potrzeb społeczeństwa»

Środki spożycia, żywności.

∆ Środki obrotowe «fundusze pieniężne, różnego rodzaju surowce, materiały podstawowe znajdujące się w procesie produkcji oraz wyroby gotowe»

∆ Środki płatnicze «pieniądze, towary itp. stanowiące równowartość nabywanych rzeczy»

∆ Środki produkcji «w terminologii marksistowskiej: przedmioty, którymi się człowiek posługuje w procesie pracy»

∆ Środki trwałe «przedmioty i obiekty budowlane o charakterze produkcyjnym, jak: maszyny, fabryki oraz obiekty nieprodukcyjne, np. domy mieszkalne»

środkiem przestarz. «w miejscu środkowym, pośrodku»