ten

m odm. jak przym., D. tego, B. tego (żyw.) a. ten (nieżyw.);

ta ż, DCMs. tej, B. tę, N. tą;

to n, D. tego, B.=M.; lm M. m.-os. ci a. ż.-rzecz. te, DMs. tych, B. m.-os. tych a. ż.-rzecz. te

1. «zaimek wskazujący, będący określeniem rzeczownika, wyodrębniający odpowiedni (tylko co wspomniany, znany, bliski) desygnat z ogólnego tła sytuacyjnego»

Nie był nigdy o tej porze w domu.

To ten pan powiedział, nie tamten.

Napisz coś na ten temat.

Poproś tę panią.

W tych warunkach nie mogę ci pomóc.

To z tej, to z tamtej strony coś widać.

Narada odbędzie się w ten poniedziałek.

Ta wiosna była wyjątkowo zimna.

Uczył się teraz o Tatrach - góry te znał już z wycieczek.

Tym razem daruję ci karę.

Coś w tym rodzaju widziałem za granicą.

Pod tym względem był nieugięty.

◊ Ten cały (lub samo: ten) w połączeniu z rzeczownikiem «wyrażenie ekspresywne, o różnym zabarwieniu uczuciowym (często ujemnym)»

Pracuje jak ten wół.

Nie podoba mi się ta cała znajomość.

◊ Ten świat «życie na ziemi w przeciwieństwie do zaświatów»

◊ pot. W te pędy «bardzo prędko; natychmiast»

◊ daw. Po temu «do tego»

2. «zaimek odnoszący się do rzeczownika wspomnianego uprzednio, pełniący funkcję zastępczą wobec tego rzeczownika»

Ten zły i ten niedobry.

Poszedł po radę do profesora - ten wskazał mu odpowiednią lekturę.

Podejrzewałem różne osoby, ale naprawdę winien jest ten!

Ten nie odpowiada, ta się śmieje.

Ten się martwi, tamten ma kłopoty.

◊ Ten i ów «o niektórych z wielu»

◊ Ten a ten «o kimś (o czymś), kogo nie ma potrzeby bliżej określać»

◊ pot. Panie tego (i samo: tego) «wtręt w wypowiedzi, rodzaj porzekadła»

3. «zaimek występujący (zwykle przy rzeczowniku) w zdaniu złożonym, stanowiący w jednym ze zdań odpowiednik treści innego zdania»

To ci, co zwyciężyli w konkursie.

To jest ta książka, którą sobie wybrałam.

Ten kolega, którego najbardziej lubiłam, wyprowadził się z Warszawy.

Był uparty do tego stopnia, że nie docierały do niego żadne argumenty.

∆ Wobec tego «z tego powodu, z tej racji»

□ Komu w drogę, temu czas.

□ Kto szuka, ten znajdzie.

□ Kto pod kim dołki kopie, ten sam w nie wpada.

□ Czym chata bogata, tym rada.