- wolny
- \wolnyni, \wolnyniejszy1. «mogący postępować zgodnie z własną wolą, nie podporządkowany komuś lub czemuś; będący na swobodzie, nie uwięziony; nie zabroniony, nie skrępowany; o kraju: nie będący pod obcą przemocą, suwerenny, niezawisły»
Wolny kraj, naród.
Miał wolny wybór: podróż samochodem lub pociągiem.
∆ Wolny słuchacz «słuchacz uczęszczający na wykłady wyższego zakładu naukowego, lecz nie mający obowiązków i uprawnień studenckich»∆ Wolny wniosek «propozycja, postulat wniesione po wyczerpaniu porządku dziennego zebrania»∆ Wolny temat «temat wypracowania szkolnego nie związany z opracowywanym programem»∆ Wolna wola «możność wyboru sposobu postępowania bez względu na okoliczności czy trudności»∆ Wstęp wolny (np. na odczyt) «wstęp bezpłatny, bez zaproszeń»∆ Wolny zawód «zawód (np. artysty, adwokata), którego wykonywanie nie jest ograniczone umową o pracę zawieraną z jakąś instytucją»∆ Wolny rynek «handel, w którym ceny nie są normowane przez państwo»∆ hist. Wolny chłop, kmieć «w dawnej Polsce: chłop mający własne, samodzielne gospodarstwo na prawie czynszowym»∆ Wolna elekcja «w Polsce w XVII- -XVIII w.: udział całej szlachty w wyborze króla na zjeździe powszechnym»∆ lit. Wolny przekład, wolne tłumaczenie «przekład niedosłowny, swobodny, nie trzymający się wiernie tekstu oryginału»∆ Wiersz wolny «wiersz o budowie rytmicznej nie opartej na żadnym ustalonym schemacie wersyfikacyjnym»∆ mat. Wyraz wolny «składnik równania nie zawierający niewiadomej (zmiennej)»∆ praw. Odpowiadać z wolnej stopy «odpowiadać przed sądem nie będąc aresztowanym»∆ sport. Ćwiczenia wolne «ćwiczenia gimnastyczne bez przyrządów»∆ Rzut wolny «w piłce nożnej, hokeju: rzut w kierunku bramki podyktowany przez sędziego jako kara dla przeciwnika za przekroczenie przepisów gry poza obrębem pola karnego»∆ techn. Balon wolny «balon przeznaczony do lotów swobodnych (w przeciwstawieniu do balonów na uwięzi), mający zastosowanie w sporcie, badaniach meteorologicznych, do celów wojskowych i in.»◊ Wolny jak ptak «całkowicie wolny, niczym nie ograniczony, nikomu nie podporządkowany»◊ Wolne żarty! «wyrażenie używane dla oznajmienia, że się nie bierze na serio tego, co ktoś mówi, że się w to powątpiewa»2. «nie obarczony czymś niepożądanym, niekorzystnym; pozbawiony czegoś, uwolniony od czegoś»Być wolnym od codziennych kłopotów.
Nie być wolnym od wad, od przywar.
Być wolnym od przesądów.
Rzeka wolna od lodu.
Szosy wolne od śniegu.
◊ Mieć wolną głowę «nie być zaprzątniętym czymś kłopotliwym, nie myśleć o jakichś trudnych problemach»3. «nie wypełniony pracą; nie zajęty czymś, nie zatrudniony czymś»Wolny czas.
Wolne soboty.
Mieć wolną, wolniejszą chwilę.
Mieć wolny dzień (w pracy).
Nauczyciel ma wolną lekcję, godzinę.
Jestem wolny, może pójdziemy do kina?
Nie miała wolnej ręki, żeby skasować bilet.
Nie było żadnej wolnej dziewczyny, wszystkie tańczyły.
◊ Mieć, dać komuś wolną rękę «mieć swobodę działania, pozwolić komuś samodzielnie o czymś decydować»4. «nie zajęty przez nikogo, przez nic; taki, który można zająć»Wolny etat.
Jest dużo wolnego miejsca na regałach.
Przed dworcem stały wolne taksówki.
W hotelu nie było żadnego wolnego pokoju.
∆ Droga wolna! lewa (prawa) wolna! tor wolny! «formuły wzywające do usunięcia się z drogi, do zrobienia przejścia»◊ pot. Wolna droga! «wykrzyknienie wyrażające obojętność w stosunku do powziętej przez kogoś decyzji (np. odejścia skądś); rób, co chcesz, możesz odejść»◊ Zostawić komuś wolne pole (do popisu) «zostawić komuś swobodę działania, pozwolić komuś samodzielnie coś robić»5. «nie połączony z nikim związkiem małżeńskim»Nie jest wolna, ma męża.
∆ Stan wolny «stan mężczyzny nieżonatego lub niezamężnej kobiety; bezżenność»∆ przestarz. Wolna miłość «pożycie seksualne kobiety z mężczyzną nie zalegalizowane jako związek małżeński»6. «o ubraniu: nie przylegający do ciała, nieobcisły, luźny»Suknia wolna w pasie.
Moda na wolne płaszcze.
∆ Wolne ciasto «ciasto o niegęstej konsystencji, rzadkie, luźne»7. «odbywający się, przebiegający, wykonywany powoli, bez pośpiechu; powolny, nieśpieszny»Wolna jazda.
Wolny puls.
Wolne ruchy rąk.
Iść wolnym krokiem.
Muzyka, walc w wolnym tempie.
Był wolniejszy w pracy od brata.
∆ Gotować coś, piec na wolnym ogniu «gotować, piec coś w niezbyt wysokiej temperaturze, na słabym ogniu»8. chem. «o pierwiastkach chemicznych: nie związany z innymi pierwiastkami, występujący nie w postaci związków»Złoża siarki wolnej.
wolny w użyciu rzecz.1. «człowiek wolny (w przeciwstawieniu do człowieka będącego w niewoli lub dawniej - do niewolnika)»2. środ. «rzut wolny»wolne w użyciu rzecz., pot. «czas wolny od pracy»Dziś mam wolne, nie idę do biura.
wolnego pot. «wezwanie mające powstrzymać kogoś od zbytniego pośpiechu, od zrobienia czegoś zbyt pośpiesznie, bez zastanowienia; nie śpiesz się»Wolnego! Jeszcze mamy dużo czasu.
Wolnego! Pomyśl zanim odpowiesz.
z wolna «bez pośpiechu; wolno, powoli, pomału; stopniowo»Pochód ruszył z wolna.
Słownik języka polskiego . 2013.
