na

1. «przyimek o różnorodnych zastosowaniach składniowych i znaczeniowych, poprzedzający rzeczowniki lub inne wyrazy o funkcjach rzeczowników, także połączenia rzeczowników z liczebnikami lub same liczebniki»

a) «tworzący wyrażenia oznaczające miejsce dziania się, odbywania się, znajdowania się czegoś lub miejsce, ku któremu kieruje się czynność»

Kłaść się na tapczanie, na trawie.

Być na dworze, na powietrzu.

Wyjść na podwórze, na ulicę.

Mieć co na sobie.

Zawiesić co na ścianie.

Dom stoi na pagórku.

Pracować na polu.

Jechać na Mazury.

Przyjechać na miejsce.

Stać na deszczu.

Drzwi, okna otwierają się, wychodzą na ogród.

Skierować się na północ.

Wejść na dach, na schody.

b) «tworzący wyrażenia oznaczające trwanie czegoś (często rzutowane w przyszłość), okres lub termin wyróżniany, porę dziania się czegoś»

Czas upływał na czytaniu, na rozmowie.

Wyjechać na niedzielę, na miesiąc, na zimę.

Wrócić na trzecią.

Zrobić coś na dany znak, sygnał.

Plany na przyszłość.

Na Wielkanoc spadł śnieg.

◊ Na pierwszy rzut oka «od razu, gdy się na co spojrzy (zwłaszcza powierzchownie), oceni co przelotnie»

◊ pot. Idzie komu na (rok) np. dwudziesty, na piąty krzyżyk «ktoś rozpoczyna dwudziesty rok życia, piąty dziesiątek lat»

◊ reg. Kwadrans na szóstą «piętnaście minut po piątej»

c) «tworzący wyrażenia oznaczające miarę, ocenę wielkości oraz zakres ich stosowania»

Głęboki na dwa metry.

Gruby na palec.

Na odległość kilku metrów.

Na wysokość piętra.

Nie odstąpić na krok.

Sprzedawać na sztuki.

Stół na dwadzieścia osób.

Raz na miesiąc, na rok.

d) «w połączeniu z rzeczownikami, zwykle z nazwami czynności, tworzący wyrażenia określające charakterystyczne okoliczności, np. cel, skutek, wynik, sposób odbywania się czynności»

Iść na spacer, na zebranie, na konferencję, na tańce, na grzyby.

Spieszyć na pomoc.

Zarabiać na chleb.

Oszczędzać na jedzeniu.

Gotować na gazie.

Dzielić na części.

Składać na pół.

Zamienić coś na coś.

Zyskać, stracić na czym.

Uderzyć na wroga.

Walczyć na bagnety.

Złapać na kradzieży.

Gniewać się na kogoś.

Wyschnąć na pieprz.

Zanosi się na deszcz.

e) «łączący z nadrzędnymi czasownikami rzeczowniki w bierniku lub miejscowniku stanowiące ich uzupełnienie, rozwinięcie»

Cieszył się na to spotkanie.

Czekać na list.

Liczyć na pomoc.

Narazić się na przykrość.

Narzekać na niewygody.

Polegać na czyjejś obietnicy.

Zależy mu na pośpiechu.

Zdać się na przypadek.

Znać się na ludziach.

Nie zważać na rady lekarza.

f) «łączący z nadrzędnymi rzeczownikami wyrazy stanowiące ich uzupełnienie, rozwinięcie, sprecyzowanie»

Ciasto na drożdżach.

Zupa na kościach.

Powóz na gumach.

Fotel na kółkach.

Utwór na skrzypce, na fortepian.

Skrzynka na listy.

g) «łączący z nadrzędnymi przymiotnikami wyrazy stanowiące ich uzupełnienie, rozwinięcie, sprecyzowanie»

Chciwy na pieniądze.

Odporny, wytrzymały na zimno.

Głuchy, nieczuły na prośby.

h) «tworzy (łącznie z rzeczownikiem) równoważniki zdań, zwykle rozkazujących»

Bagnet na broń!

Na pomoc!

Na ratunek!

Na zdrowie!

2. «przyimek występujący w połączeniu z wyrazami nieodmiennymi lub z formami zleksykalizowanymi wyrazów dawniej odmiennych»

a) «z przysłówkowymi nazwami kolorów tworzy wyrażenia precyzujące osiągnięcie rzeczywiste lub zamierzone danego koloru»

Pomalować na biało, na seledynowo.

Rana zaogniona na różowo.

b) «tworzący z niektórymi przysłówkami albo przymiotnikami wyrażenia oznaczające szczególne okoliczności dziania się czego, sposoby dokonywania się czego»

Być na czczo.

Informować na bieżąco.

Spać na stojąco.

Ugotować na gęsto.

Wyjść na dobre.

c) «z niektórymi przysłówkami, oznaczającymi czas, tworzący wyrażenia precyzujące ten czas»

Zostać na zawsze.

Przyjechać na krótko, na długo, na stałe.

Powiedzieć coś na odchodnym.

d) «w połączeniu ze składnikami nieodmiennymi tworzący wyrażenia zleksykalizowane, oznaczające różne relacje przestrzenne»

Otworzyć drzwi na oścież, na przestrzał.

Iść na przełaj, na wprost.

Wyjść na zewnątrz.

Leżeć na wznak.