- palec
- m II, D. \paleclca; lm M. \paleclce, D. \paleclców1. «jeden z pięciu członków stanowiących zakończenie ręki lub stopy człowieka; także zakończenie kończyn u zwierząt i ptaków»a) «palec u ręki»
Duży, serdeczny palec.
Mały palec.
Wskazujący palec.
Długie, kościste, ładne, wysmukłe palce.
Zwinne, zręczne palce.
Wodzić po czymś palcami.
Liczyć coś na palcach.
Grozić palcem.
Wskazywać coś palcem.
Jeść palcami.
Trzymać, obracać coś w palcach.
∆ Gruby, szeroki na palec (na dwa, trzy, cztery palce) «mający grubość, szerokość palca (dwóch, trzech, czterech palców)»∆ Miękki, delikatny, chropowaty itp. w palcach «dający się wyczuć palcami jako miękki, delikatny, chropowaty itp.»∆ Kiwnąć na kogoś palcem «przywołać kogoś, dać znać komuś ruchem palca»◊ Wystarczy palcem kiwnąć, dość palcem kiwnąć (na kogoś) «bardzo łatwo zdobyć, pozyskać kogoś»◊ Palec boży «zjawisko poczytywane za omen, znak interwencji sił nadprzyrodzonych»◊ Sam jak palec «zupełnie sam»◊ Na owinięcie palca «bardzo mało, odrobinę, trochę»◊ Gdzie palcem tknąć «w każdym miejscu, wszędzie»◊ Coś można policzyć na palcach (jednej ręki) «o niewielkiej liczbie osób, przedmiotów»◊ Maczać w czymś palce «brać udział, zwykle nie ujawniany, w jakiejś sprawie, często ocenianej ujemnie, niezupełnie uczciwej»◊ Mieć coś w małym palcu «umieć, znać coś doskonale»◊ Mieć w jednym palcu więcej rozumu, wiedzy niż ktoś inny w głowie «wiedzieć o wiele więcej od innych, być mądrzejszym od innych»◊ Nie tknąć, nie trącić kogoś palcem «nie zrobić komuś najmniejszej krzywdy»◊ Nie zakrzywić (nie dać zakrzywić) na kogoś palca «nie zrobić (nie dać zrobić) komuś najmniejszej krzywdy, nie okazać najmniejszej niechęci, niezadowolenia»◊ Owinąć kogoś koło (małego) palca «podporządkować kogoś swojej woli, uzależnić kogoś od siebie; wziąć pod pantofel»◊ Palce lizać «o czymś bardzo smacznym, wyśmienitym; ogólniej: o kimś, o czymś niezwykłym»◊ Coś jest palcem na wodzie pisane «coś jest niepewne, nie można na coś liczyć»◊ Podawać, podać komuś jeden, dwa palce (na powitanie) «przywitać się z kimś protekcjonalnie, lekceważąco»◊ Nie ma gdzie palca wcisnąć, wetknąć, wścibić «jest bardzo ciasno, tłoczno, nie ma miejsca»◊ Palcem nie kiwnąć, nie ruszyć, palcem niczego nie tknąć, palcem o palec nie stuknąć «nie zdobyć się na najmniejszy wysiłek; nic nie zrobić w jakiejś sprawie»◊ Patrzeć na coś przez palce «udawać, że się czegoś nie widzi, nie zauważa; być pobłażliwym, tolerować coś»◊ Pokazywać, wytykać kogoś palcami «piętnować kogoś, mówić publicznie o czyimś złym postępku, zachowaniu itp.»◊ Pieniądze, zarobki itp. przeciekają komuś przez palce «ktoś szybko wydaje pieniądze, żyje rozrzutnie, nie umie oszczędzać»◊ Wyssać coś z palca «zmyślić, wymyślić coś»◊ Zacząć coś, zdobyć coś itp. dziesięcioma (rzadziej pięcioma) palcami «dorobić się czegoś własną pracą, samodzielnie»◊ Znać coś jak (swoje) pięć (albo dziesięć) palców «znać coś bardzo dobrze, bardzo dokładnie»◊ iron. żart. Mieć długie albo lepkie palce «kraść»□ Daj mu palec, a on całą rękę chwyta.□ Mała jak palec, a zła jak padalec.□ Nie kładź palca między drzwi.b) «palec u nogi»Wspinać się na palce.
Stanąć na palcach.
Iść, chodzić na palcach.
◊ Chodzić koło kogoś na palcach «bardzo troskliwie obchodzić się z kimś, opiekować się kimś, dbać o kogoś»◊ Kiwać palcem w bucie; nie kiwnąć palcem w bucie «wykonywać czynność pozbawioną jakichkolwiek skutków praktycznych, nie przynoszącą żadnego pożytku; nie zdobyć się na minimalny wysiłek»2. «część rękawiczki okrywająca palec; w lm część buta, pończochy itp. okrywająca palce stopy»Rękawiczka z jednym palcem, z pięcioma palcami.
Pantofle wąskie w palcach.
3. techn. «element maszyny lub urządzenia (np. w rozdzielaczu zapłonu) w postaci krótkiego pręta do przekazywania ruchu innemu elementowi lub do ograniczania ruchu»Palec rozdzielacza.
Słownik języka polskiego . 2013.
