- bić
- ndk Xa, biję, bijesz, bij, bił, bity1. «zadawać razy, ciosy; chłostać, smagać»
Bić kogoś - pięściami, rózgą, kijem, batem.
Bić kogoś, coś - z całej siły, do utraty przytomności, do upadłego, ile wlezie.
Bić po łapach; bić po plecach, po twarzy a. w plecy, w twarz.
◊ Bij, zabij «wykrzyknik wyrażający wrogość, napastliwość w stosunku do kogoś»Wszyscy bij, zabij na niego za to.
◊ pot. Ktoś nie w ciemię bity «ktoś umiejący się zachować w każdej sytuacji, odznaczający się sprytem»2. «uderzać, walić czymś»Bić kilofami ziemię a. w ziemię.
Bić pięścią w stół.
Konie biją kopytami o bruk.
Deszcz, wiatr bije w okna, o szyby.
∆ Bić brawo «klaskać w dłonie na znak aplauzu»∆ Bić w bębny, kotły «uderzać wystukując rytm»∆ Bić w dzwony «dzwonić»∆ Bić na alarm «alarmować dzwonieniem, biciem w bębny, kotły itp.»przen. «sygnalizować o grożącym niebezpieczeństwie, o gwałtownej potrzebie czegoś, wzywać do gotowości»∆ Bić pianę, krem a. bić białko, jajko, śmietanę «uzyskiwać pianę, krem trąc, uderzając odpowiednim przyrządem białko, jajko, śmietanę»∆ techn. Bita droga «droga o utwardzonej nawierzchni»◊ Bić na to, że…, żeby… «usilnie nalegać na coś, podkreślać coś»◊ Coś bije w kogoś, w coś; ktoś jest bity czymś, przez coś «coś działa na czyjąś szkodę, przeciwko komuś, coś komuś zagraża; ktoś ponosi stratę»◊ Bić czołem pokłony «kłaniać się pochylając się bardzo nisko»3. «o dzwonie, zegarze itp.: wydawać dźwięk; dzwonić, wydzwaniać»Dzwony biją na mszę.
Zegar bije godziny.
4. «o liczniku: działając wskazywać ilość przejechanych kilometrów (w samochodzie), zużytej energii - elektryczności, gazu itp.»5. «o sercu, pulsie itp.: tętnić, pulsować»Serce bije cicho, głośno, przyśpieszonym rytmem.
Puls bije miarowo.
Tętna biją w skroniach.
◊ Z bijącym sercem «ze wzruszeniem, ze zdenerwowaniem; z biciem serca»6. «wydobywać się, rozprzestrzeniać się w sposób gwałtowny; tryskać, bucha滏ródło bije ze skał.
Fontanna bije wysoko.
Słup ognia, dymu bije z palącego się domu.
Blask, zapach bije z czegoś, od czegoś.
◊ Coś bije w oczy «coś zwraca, przyciąga uwagę, zadziwia»◊ pot. Siódme poty biją na kogoś «wyrażenie używane dla oddania czyjegoś zdenerwowania, strachu, zmęczenia itp.»przen. «odzwierciedlać się, dawać się zaobserwować»Z twarzy bije radość.
7. «strzelać z dział, trafiać pociskami; o działach: wyrzucać pociski»Artyleria bije po gniazdach karabinów maszynowych, w domy.
Bić z dalekonośnych dział.
Bić do kogoś.
◊ Niech mnie (go, was itp.) kule biją «wykrzyknienie ekspresywne wyrażające różne stany uczuciowe»8. «zwyciężać, pokonywać, przewyższać»Zająć pierwsze miejsce bijąc swoich rywali.
Bić kogoś zasobem wiedzy.
◊ Bić na głowę kogoś «odnosić pewne, całkowite zwycięstwo militarne lub w jakiejkolwiek innej dziedzinie»◊ Bić rekordy «osiągać, uzyskiwać wyniki lepsze niż dotąd w jakiejś dziedzinie; przewyższać czyjeś osiągnięcia»◊ Bić kartę (króla, dziewiątkę itp.), pionka, figurę szachową - inną, wyższą kartą, pionkiem, figurą szachową «zabierać kartę, pionek, figurę szachową przeciwnika w grze»9. «zabijać, zarzynać, szlachtować»Bić drób, wieprze.
10. «tłoczyć, odciskać, drukować»Bić pieniądze, medale.
Bić drugi nakład książki.
bić się1. strona zwrotna czas. bić w zn. 2Bić się rękami po bokach, po udach.
◊ Bić się w piersi «dotykać pięścią piersi na znak skruchy, żalu - odmawiając odpowiednią formułę w pacierzu; także na znak przysięgi, zapewnienia o czymś»przen. «uznawać swoją winę; kajać się, żałować»Bić się w piersi z powodu zaniedbania czegoś.
2. «bić jeden drugiego, wzajemnie sobie zadawać razy»Chłopcy biją się na pauzach.
Wróble biją się o okruchy.
3. «brać udział w walkach; walczyć, wojować»Bić się o wolność, o sprawiedliwość społeczną.
Bić się za ojczyznę.
Bić się z wrogami kraju.
Polacy bili się na wszystkich frontach podczas II wojny światowej.
◊ Bić się z myślami «rozważać różne możliwości, zastanawiać się nad czymś, nie móc się zdecydować»4. «pojedynkować się»Bić się na szpady.
Słownik języka polskiego . 2013.
