sól

ż V, DCMs. soli; lm M. sole, D. soli, N. solami

1. «skała osadowa pochodzenia chemicznego składająca się głównie z halitu; bezbarwny, przezroczysty minerał powstający wskutek odparowywania płytkich zatok morskich i słonych jezior; używana głównie w przemyśle chemicznym i spożywczym»

Sól kamienna.

Sól kuchenna a. jadalna.

Sól biała, szara, czarna.

Sól kopalna, warzonkowa.

Szczypta soli.

Złoża soli.

Kopalnia, warzelnia soli.

Kopać, wydobywać, warzyć sól.

Posypać coś solą.

Dosypać soli.

◊ Sól attycka «o dowcipnym, złośliwym, a jednocześnie wykwintnym sposobie mówienia, pisania»

◊ Sól ziemi «najbardziej wartościowi ludzie albo grupy ludzi, najbardziej wartościowe jednostki w jakimś zespole»

◊ Być komuś solą w oku «być przedmiotem niechęci, zawiści; przeszkadzać, zawadzać komuś, drażnić kogoś»

◊ Zamienić się w słup soli «znieruchomieć (najczęściej ze zdumienia lub przerażenia)»

◊ Zjeść z kimś beczkę soli «znać się dawno, długo; dużo wspólnie przeżyć»

◊ pot. żart. Nasypcie mi (mu) soli na ogon «łapcie, chwytajcie mnie (go) teraz, kiedy już nie można mnie (go) dogonić, dosięgnąć, schwytać»

□ Czapką, papką i solą ludzie ludzi niewolą.

2. chem. sole «związki chemiczne powstające w wyniku oddziaływania na siebie kwasów i zasad, złożone z metalu (lub odpowiedniego rodnika) oraz z reszty kwasowej; w wodzie ulegają dysocjacji; w przyrodzie występują jako minerały, składniki wód i organizmów żywych»

Sól amonowa, chlorowcowa, potasowa.

Sole kwaśne, zasadowe, obojętne.

∆ Sole mineralne «sole kwasów i zasad nieorganicznych, zawierające pierwiastki konieczne dla organizmów żywych; występują w roślinach, w glebie»

∆ Sól angielska a. sól gorzka «uwodniony siarczan magnezu, minerał występujący w złożach soli potasowych, stosowany w przemyśle oraz jako środek leczniczy»

∆ Sól emska «biały słonawy proszek, mieszanina soli metali alkalicznych, głównie sodu, potasu, magnezu, wapnia, stosowana przy schorzeniach dróg oddechowych»

∆ Sól glauberska «uwodniony siarczan sodu, minerał występujący głównie jako osad słonych jezior; stosowany w przemyśle włókienniczym oraz w lecznictwie jako środek przeczyszczający»

∆ Sól karlsbadzka «mieszanina soli otrzymywana przez odparowanie wód mineralnych z uzdrowiska Karlowe Wary lub przez zmieszanie analogicznych soli mineralnych pochodzących z naturalnych źródeł; zawiera m.in. siarczan sodowy i kwaśny węglan sodowy, stosowana jako środek przeczyszczający i żółciopędny»

∆ med. Sól fizjologiczna «wodny roztwór chlorku sodu lub innej soli mineralnej o stężeniu mogącym równoważyć ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych; stosowany w medycynie, np. do rozpuszczania leków podawanych dożylnie, jako płyn uzupełniający krew oraz w badaniach biologicznych»

∆ przestarz. Sole trzeźwiące «środki używane dawniej przy omdleniach, zawierające niektóre związki chemiczne (np. sole amonowe), z dodatkiem substancji o silnym zapachu (amoniak, lawenda)»