- stan
- m IV, D. -u, Ms. \stannie1. blm«jakość, forma, postać, poziom czegoś, ilość czegoś, liczba kogoś w danym momencie, okresie; położenie, warunki, w których się ktoś lub coś znajduje»
Stan faktyczny, liczbowy czegoś.
Stan finansowy, majątkowy, materialny czegoś.
Stan umysłowy, zdrowotny.
Beznadziejny, ciężki stan chorego.
Stan agonalny.
Stan zapalny skóry, woreczka żółciowego.
Stan zdrowia.
Stan pogody.
Stan badań, wiedzy.
Stan techniczny maszyny.
Stan sprawności fizycznej.
Stan gotowości bojowej.
Stan liczebny armii.
Stan pogłowia zwierząt gospodarskich.
Stan kasy.
Stan interesów, majątku.
Coś jest w dobrym, opłakanym, złym stanie.
Doprowadzić coś do jakiegoś stanu, utrzymać w jakimś stanie.
∆ Stan cywilny «zespół cech określających sytuację osoby fizycznej w rodzinie, zwłaszcza w relacji do związku małżeńskiego (np. mężatka, rozwiedziony, wdowiec), a w szerszym znaczeniu - jej sytuację osobistą (np. płeć, wiek, imię)»∆ Urząd, urzędnik stanu cywilnego «urząd, urzędnik prowadzący zapisy dotyczące urodzeń, zawierania małżeństw i śmierci obywateli; urząd, w którym zawierane są małżeństwa; pracownik tego urzędu»∆ Akt stanu cywilnego «akt urodzin, ślubu, śmierci»∆ Stan małżeński, kawalerski, bezżenny «małżeństwo, kawalerstwo, bezżenność»∆ Stan wolny «bezżenność, niezamężność»∆ Stan nietrzeźwości «zamroczenie alkoholem powodujące zakłócenia czynności psychomotorycznych człowieka»∆ Być w poważnym (przestarz. w odmiennym) stanie «być w ciąży»∆ Przejść w stan spoczynku «przejść na emeryturę»∆ Profesor, nauczyciel, pułkownik itp. w stanie spoczynku «profesor, nauczyciel, pułkownik na emeryturze»∆ bud. Gmach, budynek w stanie surowym «gmach wybudowany, pokryty dachem, ale nie wykończony (bez tynków, podłóg, drzwi, przewodów)»∆ chem. Pierwiastek w stanie wolnym, rodzimym «pierwiastek występujący nie w postaci związków, nie związany chemicznie z innymi pierwiastkami»∆ fiz. Stan nieważkości → nieważkość w zn. 2∆ Stany skupienia materii «zależne od warunków temperatury i ciśnienia stany, w których substancja, nie ulegając zmianom chemicznym, ma odmienne właściwości fizyczne; wyróżnia się trzy stany skupienia: gazowy, ciekły i stały»∆ med. Stan podgorączkowy «temperatura ciała nieco wyższa od normalnej (37°-38°), charakterystyczna dla niektórych chorób»∆ metrol. Stan wody «wysokość zwierciadła wody w rzece, kanale, studni pomiarowej, sztucznym zbiorniku lub urządzeniu hydrotechnicznym względem umownego poziomu stałego»∆ praw. Stan wojenny, stan wojny «sytuacja prawna wprowadzana na skutek zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa, polegająca na ograniczeniu konstytucyjnych praw i wolności obywatelskich, zwiększeniu obowiązków obywateli na rzecz obrony państwa i rozszerzeniu uprawnień władz i sądów wojskowych»∆ Stan wyjątkowy «sytuacja prawna wprowadzana na skutek wewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa, polegająca na ograniczeniu konstytucyjnych praw i wolności obywatelskich oraz rozszerzeniu uprawnień władz i sądów wojskowych»∆ Postawić kogoś w stan oskarżenia «zaskarżyć kogoś do sądu»◊ Stan rzeczy «zespół zdarzeń, faktów, ogół stosunków panujących w pewnym czasie pomiędzy danymi przedmiotami, zjawiskami; sytuacja»◊ Być w stanie «mieć możność, mieć siły, móc»◊ Żyć ponad stan «żyć rozrzutnie, wydawać więcej pieniędzy, niż się zarabia, niewspółmiernie do swoich możliwości finansowych»2. lm M. -y«nastrój, usposobienie»Stan duchowy, psychiczny, uczuciowy, wewnętrzny.
Stany emocjonalne, lękowe, maniakalne.
Stan apatii, przygnębienia, niepokoju, rozpaczy.
Stan podniecenia, rozdrażnienia, napięcia, zdenerwowania.
3. lm M. -y«wcięcie w pasie, talia, pas; także: część tułowia od ramion do bioder, kibić»Długi, krótki stan.
Szczupłość stanu.
4. lm M. -y«oddzielnie skrojona i przyszyta część sukni, okrycia od ramion do pasa; część sukni, okrycia przypadająca na okolicę talii»Stan gładki, ozdobiony haftem.
Dopasowany, luźny stan.
Sukienka przymarszczona w stanie.
5. lm M. -y«część państwa związkowego, kraj, jednostka administracyjno-terytorialna w niektórych państwach federalnych, głównie w krajach Ameryki Północnej i Południowej (w USA, w Meksyku, w Brazylii)»Stany Zjednoczone Ameryki Północnej.
Federacja stanów.
Konstytucja stanu Dakota.
6. lm M. -yhist. «jedna z warstw społecznych, na jakie dzieliło się społeczeństwo w państwach europejskich w okresie od w. XIII do XVIII; przynależność do takiej warstwy określona pochodzeniem lub zawodem»Stan chłopski, duchowny, mieszczański, rycerski, szlachecki, włościański, ziemiański.
∆ Stan średni «mieszczaństwo»∆ Stan trzeci «we Francji przed Wielką Rewolucją: mieszczanie i chłopi, ludność nie korzystająca z przywilejów feudalnych»7. lm M. -yprzestarz. «zajęcie, zawód; także: stanowisko»Stan górniczy, rzemieślniczy, urzędniczy, wojskowy.
8. blmdaw. «państwo, rząd; rządzenie, polityka»dziś żywe w wyrażeniach: Mąż stanu «osoba piastująca wysokie godności państwowe, polityk o uznanym międzynarodowym autorytecie»∆ Racja stanu «w polityce: zasada kierowania się interesem państwa jako motywem postępowania nadrzędnym w stosunku do wszystkich innych możliwych motywów»∆ Sekretarz stanu «wysokie stanowisko państwowe, w Polsce przy rządzie i urzędzie prezydenta; osoba zajmująca to stanowisko»∆ Podsekretarz stanu «stały zastępca i pomocnik ministra; wiceminister»∆ Tajemnica stanu «tajemnica państwowa»∆ Zamach stanu «działalność, akcja polityczna zmierzająca do zmiany rządu, do opanowania władzy w państwie»∆ Więzień stanu «ten, kto jest uwięziony za działalność polityczną przeciw danemu państwu»∆ Zdrada stanu «przestępstwo polityczne polegające na zamachu na bezpieczeństwo kraju, na jego ustrój lub osobę piastującą najwyższą władzę»
Słownik języka polskiego . 2013.
