gęba

ż IV, CMs. \gębabie; lm D. gąb (gęb)

1. rub. «usta, wargi, jama ustna; także jako miejsce, gdzie się znajdują narządy mowy; mowa»

Chodził z otwartą gębą.

Nie wypuszczał fajki z gęby.

◊ Gęba (gębę) na kłódkę! «milcz, nie mów ani słowa; dochowaj tajemnicy»

◊ Na gębę «bez dowodu na piśmie; ustnie, słowami, na słowo»

◊ Niebo w gębie «o czymś smacznym, o przyjemnym uczuciu wywołanym przez jedzenie czegoś bardzo smacznego»

◊ Obrotny, mocny w gębie «o kimś wygadanym, wymownym»

◊ Ani pary z gęby, pary z gęby nie puścić «ani pisnąć, nic nie powiedzieć; niczym się nie zdradzić, dochować tajemnicy»

◊ Drzeć, rozewrzeć, rozpuścić, roztworzyć gębę, wyjechać z gębą (na kogoś) «mówić z krzykiem, wymyślać komuś»

◊ Gęba się komuś nie zamyka «ktoś bardzo dużo mówi, bez umiaru»

◊ Gębę sobie kim wycierać «obmawiać kogo, obgadywać, oczerniać»

◊ Iść, lecieć z gębą «powiadomić o czymś, naskarżyć, naplotkować; iść do kogo z wymówkami, z awanturą, z krzykiem»

◊ Mieć niewyparzoną gębę «mówić ordynarnie, wulgarnie, nie przebierać w słowach, nie liczyć się ze słowami»

◊ Otworzyć gębę «dziwić się wpaść w podziw»

◊ Zatkać, zamknąć komuś gębę «zmusić do milczenia; dać komuś coś, zapłacić komuś, żeby milczał, nie narzekał, nie sprzeciwiał się, nie bruździł»

◊ Zamknij gębę! «zamilcz, przestań mówić»

◊ Rozdziawić gębę, z rozdziawioną gębą «patrzeć, słuchać czegoś, przyglądać się czemuś z podziwem, ze zdumieniem; zdziwić się, wpaść w podziw, zdumieć się»

◊ Nie otworzyć gęby «nic nie powiedzieć o czymś, milczeć»

◊ Nie mieć do kogo gęby otworzyć «nie mieć z kim rozmawiać»

◊ Nabrać wody do gęby «uparcie milczeć, nic nie wyjawić»

◊ Nie mieć co do gęby (w gębę) włożyć «nie mieć nic do jedzenia, cierpieć głód»

◊ Nie wziąć czegoś do gęby «powstrzymać się od jedzenia lub picia czegoś»

◊ Robić z gęby cholewę «zaprzeczać temu, co się powiedziało, nie dotrzymywać słowa»

◊ Rzucać się na kogoś, doskakiwać do kogoś z gębą «wymyślać komu, wykrzykiwać na kogo»

◊ Zapomnieć języka w gębie «nie umieć odpowiedzieć, stracić rezon; zmieszać się»

◊ żart. Chodzić z gębą po kweście «odwiedzać znajomych po to, żeby się u nich pożywić»

□ Co w sercu, to i w gębie.przen. «o człowieku lub zwierzęciu żywionym, utrzymywanym»

Musiał sześć gąb wyżywić.

2. rub. «twarz, policzki»

Czerstwa, czerwona, dziobata, nalana, ogorzała, ponura, pyzata gęba.

Roześmiana gęba.

Straszna, zakazana gęba.

◊ Dać, strzelić, zamalować w gębę; sprać po gębie «uderzyć w twarz»

◊ wulg. Skuć gębę «zbić po twarzy»

◊ (do zn. 1 i 2) Pan (pani), gospodarz itp. całą gębą «pan (pani), gospodarz itp. co się zowie, w całym tego słowa znaczeniu, pan możny, bogaty»

◊ Śmiać się całą gębą «śmiać się bardzo głośno, szczerze»

◊ Żyć całą gębą «żyć wystawnie, rozrzutnie; żyć bujnie»

◊ Dać, nadstawić gęby «dać buziaka, całusa; pozwolić się pocałować»

3. «pysk u zwierząt»

Gęba małpy.