- góra
- ż IV, CMs. górze; lm D. gór1. «w naukowej terminologii: wyniosłość skorupy ziemskiej powstała w wyniku działalności górotwórczej, wulkanicznej i procesów denudacyjnych; potocznie: każde większe wzniesienie terenu, odcinające się od niżej położonego otoczenia»
Stroma, urwista, wysoka góra.
Podnóże, stok, zbocze, szczyt, wierzchołek góry.
Pasmo, łańcuch gór.
Spędzić urlop w górach.
Wędrówka po górach.
Jechać w góry.
∆ Łysa góra «góra nie porośnięta lasem; w baśniach: góra zamieszkiwana przez czarownice»∆ geol. Góry młode «góry wypiętrzone w orogenezie alpejskiej (np. Tatry); odznaczają się dużymi wysokościami względnymi i bezwzględnymi oraz ostrymi grzbietami, gdyż stosunkowo krótko ulegały procesom denudacji»∆ Góry stare «góry wypiętrzone w dawnych orogenezach (przed okresem alpejskim - np. Góry Świętokrzyskie); wskutek długotrwałej denudacji ich wysokości są niewielkie, a formy grzbietowe łagodne»∆ Góra lodowa «masa lodowa (potężna bryła lodu) oderwana od lodowca (który dotarł do wybrzeża) i unoszona przez fale morskie»◊ Góry i doły «nierówności, wyboje»◊ Za siódmą, za dziesiątą itd. górą; za górami, za lasami «zwykle w baśniach: daleko, nie wiadomo gdzie; w bajecznym kraju»◊ pot. Coś (jest) nie za górami «coś (jest) niedaleko (w przestrzeni lub w czasie), coś zdarzy się prędko, niebawem, wkrótce»◊ Obiecywać złote góry «obiecywać wiele, robić ponętne, ale nieziszczalne obietnice»□ Góra porodziła mysz «o efekcie niewspółmiernym z wielkimi przygotowaniami czy zapowiedziami»□ Góra z górą się nie zejdzie, ale człowiek z człowiekiem zawsze (często).□ Nie chce góra przyjść do Mahometa (Nie przyszła góra do Mahometa), przyszedł Mahomet do góry.2. «wielka ilość czegoś; stos, sterta, kupa, zwał»Góra kamieni, śmieci.
Góra książek, papierów.
3. «część położona wyżej niż inne, wyższa część czegoś (np. budynku); wyższe warstwy powietrza atmosferycznego»Góra sukni była plisowana.
Na górze były małe pokoiki.
Lokatorzy z góry byli jego przyjaciółmi.
Wysoko, w górze ciągnęły żurawie.
◊ Do góry, ku górze, w górę (np. podnieść, rzucić coś, spojrzeć, unosić się itp.) «w kierunku pionowym ku zenitowi, wyżej (np. rzucić coś, spojrzeć itp.)»◊ Iść, jechać, posuwać się itd. pod górę «iść, jechać itd. coraz wyżej po pochyłości»◊ Od góry do dołu «na całej przestrzeni w kierunku pionowym; całkowicie»◊ Głowa do góry, uszy do góry! «nie martw się; nie kłopocz się; nie zniechęcaj się»◊ Do góry nogami «górną częścią do dołu; w odwrotnym niż normalnie porządku, kierunku»◊ W górę rzeki «w kierunku źródła rzeki»◊ Iść w górę a) pot. «o ludziach: robić karierę» b) «o towarach: drożeć; o cenach, zarobkach: powiększać się; o pieniądzach, papierach wartościowych itp.: zwiększać swoją wartość nabywczą» «o barometrze: wskazywać wzrost ciśnienia; o termometrze: wskazywać podnoszenie się temperatury»◊ Traktować kogoś z góry, patrzeć na kogoś, na coś z góry «okazywać komuś swą wyższość, traktować kogoś lekceważąco, z pobłażaniem; lekceważyć coś»◊ Brać, wziąć górę, być górą nad kimś «brać, mieć, osiągnąć przewagę nad kimś, zwyciężyć; być w lepszym położeniu»◊ pot. Wpaść, wsiąść na kogoś z góry «skrzyczeć kogoś, potraktować kogoś w sposób nie dopuszczający sprzeciwu»◊ pot. Zadzierać nos, nosa do góry «pysznić się, wywyższać się ponad innych»◊ Leżeć do góry brzuchem «leniuchować»4. pot. «władza, zwierzchność; ludzie na kierowniczych (zwłaszcza wysokich) stanowiskach państwowych, partyjnych, związkowych itp.»Góra wydała nowe zarządzenie.
5. reg. «strych, poddasze»Wieszać bieliznę na górze.
góra w użyciu przysłów., posp. «najwyżej, maksimum»Dam za to pięćset złotych, góra - sześćset.
górą1. «na pewnej wysokości, wysoko, wyżej»Górą, nad miastem przelatywały samoloty.
2. «wykrzyknienie stwierdzające osiągnięcie przewagi, zwycięstwa»Wygraliśmy.
Górą nasi!
z górą «z nadwyżką, z nadmiarem»Kosztować to będzie z górą tysiąc złotych.
Ma z górą trzydzieści lat.
z góry «zawczasu, naprzód, zanim jakiś fakt nastąpi»Z góry wiem, co powiesz.
Uprzedzić kogoś z góry o zebraniu, wyjeździe.
Dziękować za coś z góry.
◊ Płacić należność z góry, otrzymywać zapłatę, pensję z góry «płacić należność, otrzymywać zapłatę za coś na początku okresu obrachunkowego, przed wykonaniem pracy»
Słownik języka polskiego . 2013.