- jak
- I1. «zaimek zastępujący przysłówki i równoważne z nimi części zdania»a) «używany w pytaniach lub zdaniach o charakterze ekspresywnym»
Jak się masz?
Jak zdrowie?
Jak mi przykro!
Jak pogodzić to wszystko?
◊ Jak mu tam «jak się nazywa»Zawołaj tego… jak mu tam?
◊ Co i jak, jak i co «wyrażenie zastępujące rozwinięcie jakiejś myśli lub uzupełniające szczegółowe wyliczenie»Nie wiedział, co i jak z sobą począć.
Wprowadził go w tok pracy, wytłumaczył, jak i co.
◊ pot. Jeszcze jak «wyrażenie ekspresywne wzmacniające, potwierdzające wypowiedź własną lub stanowiące odpowiedź twierdzącą na pytanie»Czy daje sobie radę?
Jeszcze jak!
Jak chce, to potrafi dobrze pracować.
Jeszcze jak!
b) «wiążący z czasownikiem (lub innym wyrazem pełniącym jego funkcję) zdanie będące rozwinięciem tego czasownika»Widział, jak miasto rośnie w oczach.
Nie rozumiem, jak można było dopuścić do takiego nieszczęścia.
◊ Nie wiadomo jak, nie wiedzieć jak, nie wiem jak, Bóg wie jak itp. «zwroty nadające wyrazom, których dotyczą, odcień niesprecyzowania, niekiedy wzmocnienia»Rozmawiali, nie wiedzieć jak długo.
Zrobił to, Bóg wie jak.
□ Wiedzą sąsiedzi, jak kto siedzi.c) «rozpoczynający zdania, będące rozwinięciem rzeczowników, przymiotników lub przysłówków»Wiele jest przepisów, jak należy polować.
∆ Równie… jak, równie jak «wyrażenia zestawiające człony szeregu z uwydatnieniem ich równoważności, tożsamości stosunku wobec czegoś, stopnia nasilenia itp.»Była równie piękna jak mądra.
Byłeś równie jak on zdolny i pracowity.
∆ W miarę jak «wyrażenie rozpoczynające zdanie podrzędne, oznaczające uzależnienie, warunek sposobu, tempa, stopnia nasilenia, zakresu realizacji tego, co oznacza zdanie nadrzędne»W miarę jak zbliżał się termin oddania budowy, rosło tempo prac.
d) «rozpoczynający zdanie lub wyrażenie będące rozwinięciem zaimka wskazującego»Jestem taka sama jak zawsze.
Z takich jak my był Głowacki. (Wyspiański)
□ Nie taki diabeł straszny, jak go malują.∆ Tak jak «wyrażenie przyłączające porównanie lub jego składnik»Dziś jest tak jak wczoraj.
∆ Tak… jak… «wyrażenie łączące części zdania równorzędne, najczęściej rzeczowniki»Chodził tak często do teatru, jak i do kina.
∆ Jak… tak… a) «wyrażenie łączące dwa człony porównawcze»Jak żyję, tak niczego podobnego nie widziałem.
b) «wyrażenie łączące człony szeregu (równorzędne części zdania)»Jak postanowił, tak zrobił.
Słońca jak nie widać, tak nie widać.
∆ Byle jak, nie byle jak → byle∆ Lada jak → II lada□ Jak cię widzą, tak cię piszą.□ Jak sobie pościelesz, tak się wyśpisz.□ Jak ty komu, tak on tobie.□ Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie.2. «spójnik przyłączający zdania lub ich części wtrącone, dopowiedziane, objaśniające»Jak widzę, dobrze ci się powodzi.
Przedstawienie, jak mówią, było bardzo udane.
Wielkie metropolie światowe, jak Tokio, Nowy Jork, Londyn, Paryż, Moskwa, borykają się z podobnymi trudnościami.
[Wyraz jak rozpoczyna zdania, wyrażenia mające charakter stanowczych zapewnień, zaklęć, usilnej prośby]:
Jak babcię kocham, jak pragnę zdrowia, jak Boga kocham.
3. «spójnik łączący człony szeregu (równorzędne części zdania), zwykle w połączeniach: jak i, jak też, jak również, zarówno… jak»Dręczyły go różne troski, jak i to, że nic nie wiedział o losie najbliższych.
Umiał świetnie pływać jak też nurkować.
Musimy im teraz pomóc jak również zatroszczyć się o ich dalszy los.
Zarówno jedni jak drudzy słynęli z wielkiej pracowitości i oszczędności.
4. «z odcieniem potocznym: spójnik wprowadzający zdania podrzędne określające czas, warunek, przyczynę»Pięć lat minęło, jak ojciec nie żyje.
Jak trochę odpocznę, zaraz wezmę się do pracy.
Jak to zobaczył, strasznie się rozgniewał.
∆ Jak (nie)… to… «jeżeli, gdyby… to…, gdy… to…»Jak go zobaczysz, to powiedz mu, co o nim myślę.
Jak nie chcesz, to możemy o tym nie mówić.
Jak się bawić - to się bawić!
∆ Jak tylko… zaraz… «skoro tylko, gdy tylko… zaraz… (łączą zdania następujące bezpośrednio po sobie, niekiedy wzajemnie uzależnione)»Jak tylko przyjadę nad morze, zaraz pójdę na plażę.
◊ Jak dzień, rok itp. długi «cały dzień, rok, bez przerwy, bez wytchnienia»◊ Jak świat światem «zawsze; nigdy dotychczas»◊ Jak żyję, jak żyw, jak życie moje itp. «odkąd żyję, w ciągu całego życia, nigdy dotychczas»5. «spójnik wprowadzający wyrażenie porównawcze»Piękny jak bóg grecki.
Strzeż się jak ognia długów.
Powietrze jak balsam.
Jak świat szeroki nie widziałem nigdzie piękniejszej okolicy.
Wszędzie jak makiem zasiał.
Dom jak się patrzy.
Koń jak koń, nic szczególnego.
Na wojnie jak na wojnie.
Geniusz jak geniusz, ale zdolny człowiek.
◊ Jak nic «wyrażenie ekspresywne, wzmacniające»Zdobędzie jak nic nagrodę.
◊ Kto jak kto (co jak co), gdzie jak gdzie, ale… «wyrażenie uwydatniające niezwykłość czegoś, także stany uczuciowe, jak podziw, oburzenie itp.»Kto jak kto, ale on nie powinien był tak postąpić!
◊ Jak na kogoś, na coś a) «ogranicza treść wypowiedzi do okoliczności, sytuacji, osób itp. oznaczonych przez dany wyraz»Jest zbyt niepozorny jak na aktora.
Jak na swój wiek wie bardzo dużo.
b) «uwydatnia, że coś się dzieje tak, jak gdyby ktoś bliżej nie określony powodował się motywem oznaczonym przez rzeczownik»Jak na złość rozszalała się burza.
□ Goły jak święty turecki.6. «partykuła wyłączająca z zasięgu przeczenia człon wypowiedzi, którego dotyczy, często z jego uwydatnieniem, wzmocnieniem, intensyfikacją»Nic łatwiejszego jak namalować ten obraz.
Nie mniej jest wart jak inni.
Nie pozostawało nic innego, jak czekać.
Kto, jak nie ten łobuz wybił szybę.
Rozmawiali - o czym? jak nie o poezji?
Nie ma jak własny dom.
Nie masz miasta jak Warszawa.
7. «partykuła wzmacniająca»a) «towarzysząca przymiotnikom lub przysłówkom w stopniu najwyższym uwydatniająca maksymalne nasilenie tego, co oznacza dany przymiotnik lub przysłówek»Wracaj jak najprędzej.
Jest jak najlepszym przyjacielem.
∆ pot. Jak najbardziej «kategoryczna forma twierdzącej odpowiedzi»b) pot. «niekiedy z przeczeniem - uwydatniająca żywość dziania się czegoś»Jak się nie rozzłości!
Jak nie krzyknie!
Jak podbiegnie, jak zacznie się witać!
jak gdyby1. «połączenie jak w funkcji zaimka ze spójnikiem gdyby»Zachowujesz się niefrasobliwie, jak gdyby nie groziło ci żadne niebezpieczeństwo.
Masz do niego żal, jak gdyby to on był wszystkiemu winien.
2. «osłabione jak w funkcjach porównawczych»Rozglądał się dokoła, jak gdyby kogoś szukał.
∆ Tak (i)… jak gdyby…: Rozmawiali tak głośno, jak gdyby chcieli przekrzyczeć hałas miasta.◊ Jak gdyby (nigdy) nic «jak gdyby nic szczególnego nie zaszło, nie zdarzyło się»Jak gdyby nigdy nic śmieje się głośno i rozmawia.
jak to1. «wzmocnione jak w funkcjach pytających i w zdaniach wtrąconych»Spóźni się, jak to ona, o godzinę.
2. «wyrażenie o charakterze ekspresywnym używane w pytaniach, oznaczające żywe zaciekawienie, zdziwienie, zaskoczenie itp.»Jak to, już wychodzisz?
Jak to możliwe?
3. «uwydatnia zwykłość, typowość treści zdania w szczególe objętym wyrazem, któremu towarzyszy»Było dużo krzątaniny i rozgardiaszu - zwyczajnie jak to w czasie przeprowadzki.
IIm III, DB. -a, N. \jakkiem; lm M. -izool. «Bos (Poëphagus) grunniens, rogaty ssak z rodziny pustorożców o potężnym ciele, porośniętym długą brunatnoczarną sierścią; zamieszkuje środkową Azję, głównie Tybet, hodowany także jako zwierzę pociągowe i juczne oraz dla mleka, skóry i mięsa»‹z tybetańskiego›
Słownik języka polskiego . 2013.
