kto

DB. kogo, C. komu, NMs. kim, blm

«zaimek pytający lub względny zastępujący nazwy osób (niezależnie od ich płci), rzadziej zwierząt, lub nawiązujący do tych nazw»

a) «używany w zdaniach o formie pytajnej lub ich równoważnikach»

Kto to?

Kto tam?

Komu się to należy?

U kogo się spotkamy?

∆ Z kim mam przyjemność? «uprzejma formuła zapytania o osobę rozmówcy»

◊ Kto (to) widział (słyszał) «o rzeczy, która się nie powinna zdarzyć, nieprawdopodobnej, niemożliwej»

b) «rozpoczynający zdania będące rozwinięciem orzeczenia zdania nadrzędnego (dopełnieniowe)»

Zobaczymy, kto zwycięży.

Uważaj, z kim masz do czynienia.

c) «rozpoczynający zdania podmiotowe będące rozwinięciem zaimka (najczęściej wskazującego), użytego w zdaniu nadrzędnym»

Ten, kto widział wypadek, niech będzie świadkiem.

Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie, kto cię stracił. (Mickiewicz)

□ Kto pod kim dołki kopie, sam w nie wpada.

□ Kto późno przychodzi, sam sobie szkodzi.

□ Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje.

□ Komu w drogę, temu czas.

□ Kto pyta, nie błądzi.

□ Kto nie ryzykuje, ten w kozie nie siedzi.

d) «rozpoczynający zdania będące rozwiniętym podmiotem zdania nadrzędnego (bez odpowiednika w postaci zaimka wskazującego)»

Pojechał, kto chciał.

Ratuj się, kto może.

◊ Kto chce «ktokolwiek, kto inny»

◊ Kto żyje, kto żyw (żywy, żył itp. niekiedy z wyrazem wszyscy) «powiedzenie ekspresywne oznaczające mnogość osób, masowość ich reakcji, tłumny udział w intensywnym, nagłym działaniu»

e) «oznaczający osobę bliżej nie określoną, jedną z wielu, dowolną»

Nie lubię, kiedy kto naśmiewa się ze mnie.

Mało kto, rzadko kto.

Nie wiadomo kto.

Nie ma do kogo zagadać.

Bóg wie kto.

posp. Czort wie kto.

◊ Kto bądź «ktokolwiek»

◊ Jeśli kto, to… «jeśli ktokolwiek, to właśnie…, to przede wszystkim…»

◊ Kto jak kto, ale… «po kimś innym można się tego spodziewać, ale…, komu innemu by to uszło, ale…»

◊ Byle kto, lada kto «pierwszy lepszy»

◊ Myślałby kto «trudno przypuścić, rzecz dziwna»

◊ Proszę ja kogo «anonimowa i potoczna forma powołania się na czyjąś obecność, sąd itp.»

◊ przestarz. Kto (on) zacz «kto to jest, co za jeden»