łamać

ndk IX, \łamaćmię, \łamaćmiesz, łam, \łamaćał, \łamaćany

1. «naciskając, przyciskając, uderzając, zginając rozrywać coś, kruszyć, rozdzielać; rozbijać na kawałki»

Łamać gałęzie.

∆ Łamać kołem «w średniowieczu i początkach ery nowożytnej: łamać kości skazanemu specjalnym narzędziem tortur»

◊ Łamać sobie głowę nad czymś «myśleć o czymś bardzo intensywnie, kłopotać się, martwić się czymś»

◊ Łamać sobie język «z trudem wymawiać obce wyrazy»

◊ Łamać szeregi «naruszać równą linię szeregów»

◊ Łamać (pierwsze) lody «pokonywać, przezwyciężać (początkowe) trudności»

◊ Łamać zęby na czymś «nie umieć sobie z czymś poradzić, mieć z czymś trudności»

◊ pot. Łamie kogoś, łamie kogoś w kościach, w krzyżu, w nogach itp.; łamie kogoś krzyż, łamią kogoś ręce, nogi «ktoś ma bóle reumatyczne, newralgiczne itp.»

◊ rzad. Łamać ręce, dłonie «wyginać dłonie rąk splecionych palcami na znak zdenerwowania, zniecierpliwienia, rozpaczy»

przen.

a) «giąć, zginać, wyginać, ucinać, załamywać»

b) «pokonywać, przemagać, przezwyciężać, zwalczać coś»

Łamać opór, przeszkody.

c) «nie stosować się do czegoś, naruszać coś, nie dochowywać, nie dotrzymywać czegoś»

Łamać regulamin, przepisy, zasady.

Łamać obietnice, umowę.

d) «niszczyć, niweczyć»

Łamać sobie życie, karierę.

2. druk. «formować kolumny książki lub czasopisma ze szpalt, tabel, klisz, tytułów itp. elementów drukarskich»

łamać się

1. «dzielić się czymś łamiąc coś na kawałki, zwykle w zwrocie: łamać się opłatkiem»

2. «być łamanym, rozrywanym, zginanym»

Drzewa łamią się pod ciężarem owoców.

Lód łamie się pod kopytami koni.

◊ Głos się komuś łamie «głos z trudem wychodzi z gardła, na skutek zdenerwowania, silnego wrażenia itp.»

przen.

a) «odbijać się, załamywać się»

Odbicie drzewa łamało się w wodzie.

W kroplach rosy łamały się promienie słońca.

b) «być pokonanym, ustępować przed przeciwnościami, cofać się; załamywać się»

Łamać się pod naciskiem trudności.

Linia frontu łamie się pod naporem nieprzyjaciela.

3. «rozbijać się, rozpryskiwać się»

Fale łamią się o brzeg.

4. «walczyć, zmagać się»

Łamać się ze sobą.

Łamać się z przeciwnościami losu.