- łeb
- m IV, D. łba, C. łbu, Ms. łbie; lm M. łby1. «głowa zwierzęcia, szczególnie dużego»
Łeb konia, krowy.
∆ Kocie łby «bruk ułożony z okrągłych, nietłuczonych kamieni»□ Koń ma duży łeb, niech się martwi.2. «pogardliwie, rubasznie lub potocznie o głowie ludzkiej»Łeb mnie boli.
Uderzyć się w łeb.
◊ Kula w łeb «kara śmierci przez rozstrzelanie»◊ Palnąć, strzelić sobie w łeb «zastrzelić się»◊ Łeb w łeb «jednakowo, równo»◊ Na łeb, na szyję (biec, uciekać itp.) «bardzo szybko, co tchu, w wielkim pośpiechu (biec, uciekać itp.)»◊ Wypędzić, wyrzucić kogoś na zbity łeb «wyrzucić kogoś nagle w sposób brutalny, gwałtowny»◊ Z pieca na łeb «stromo, obniżając się gwałtownie w dół»◊ Bić, walić itp. łeb nie łeb «bić, walić, gdzie popadnie»◊ Brać się, wodzić się za łby «bić się»◊ Patrzeć, spoglądać itp. spode łba «patrzeć, spoglądać mając pochyloną głowę; patrzeć nieufnie, złowrogo, ponuro»◊ Coś wzięło w łeb «coś się nie udało, nie doszło do skutku»◊ Stawać na łbie a) «wyrabiać niestworzone rzeczy, swawolić, robić bałagan» b) «robić wszystko, aby coś osiągnąć»◊ Wziąć kogoś za łeb «podporządkować sobie kogoś»◊ Mieć kiełbie we łbie «być postrzelonym, mieć bzika»□ Złapał Kozak Tatarzyna, a Tatarzyn za łeb trzyma «okazuje się, że zwycięża nie ten, kto myślał, że już jest zwycięzcą»przen.a) «głowa ludzka jako siedlisko myśli; umysł, rozum; także o człowieku ze względu na jego umysłowość»Sprytny, fenomenalny, zdolny łeb.
Ciasny, zakuty łeb.
Kłaść w łeb.
Łamać sobie łeb.
Nabijać sobie czymś łeb.
b) «głowa ludzka rozumiana jako to, od czego zależy życie»◊ Przypłacić coś łbem «przypłacić życiem, umrzeć, zginąć»◊ Nadstawiać łba «narażać się na niebezpieczeństwo, ryzykować życie»3. «górna, przednia, końcowa, wystająca, wieńcząca itp. część przedmiotu; głowica, głowa»Łeb nitu, śruby.
Słownik języka polskiego . 2013.
