nic

n, D. niczego, C. niczemu, NMs. niczym

1. zaimek przeczący «żadna rzecz»

a) «nic jako określenie orzeczenia»

Nie chcieć słyszeć o niczym.

O nic nie dbać.

Niczym się nie przejmować.

Na niczym mi nie zależy.

Nie mieć niczego więcej do roboty.

Nie dostać nic, niczego do jedzenia.

Nic, niczego im nie brakuje.

Nic, niczego już nie osiągnie.

Nic, niczego nie rozumiem.

◊ Nie mieć nic do sprzedania, do zrobienia, do powiedzenia itp. «nie mieć, być pozbawionym przedmiotu tego, co oznacza dana nazwa czynności»

◊ Nie mieć nic do stracenia «być w rozpaczliwej sytuacji; nie liczyć się z następstwami»

◊ Nie mieć nic przeciw(ko) komuś, czemuś «nie mieć względem kogoś, czegoś żadnych uprzedzeń, zastrzeżeń, zarzutów»

◊ Nie mieć w sobie nic z czegoś, z kogoś «być całkowicie pozbawionym cech przypominających coś lub kogoś»

◊ Mieć kogoś, coś za nic «lekceważyć kogoś lub coś»

◊ Nic z niczego sobie nie robić «lekceważyć absolutnie wszystko»

◊ Być, zostać bez niczego «nie mieć środków do życia, stracić wszystko»

◊ Być do niczego «nie nadawać się, być nieprzydatnym, niezdolnym do czegokolwiek»

◊ Z niczego coś zrobić «osiągnąć coś, zrobić coś przy minimalnych nakładach początkowych, zasobach, środkach, niewspółmiernie nikłych, małych w stosunku do osiągniętych wyników»

◊ Na niczym komuś nie zbywa «ktoś ma wszystkiego w bród, jest zamożny»

◊ Coś skończyło się, coś spełzło na niczym «coś zamierzonego nie udało się, nie powiodło się»

◊ Odejść, wrócić z niczym «odejść, wrócić nie osiągnąwszy zamierzonego celu»

◊ Odprawić kogoś z niczym «zbyć kogoś byle czym; nie spełnić czyjejś prośby, życzenia»

◊ W niczym «wyrażenie wzmacniające przeczenie: pod żadnym względem, w żadnym szczególe; wcale»

□ Lepszy rydz niż nic.

b) «nic jako podmiot zdań przeczących»

Nic ich nie łączy.

Nic się nie zmieniło.

Nic pilnego - niech poczeka.

Nic go nie interesuje.

◊ Nic ci (mu, im) nie jest, nie będzie «twój (jego, ich) zły stan jest chwilowy, minie bez śladu»

◊ Nic z kogoś nie będzie «ktoś nie spełni pokładanych w nim nadziei»

◊ Nic z tego (nie będzie) «coś zamierzonego nie powiedzie się, nie doprowadzi do pożądanego skutku, nie uda się»

◊ Nic nie szkodzi «nie przeszkadza mi to»

◊ pot. Nic dobrego «o kimś mało wartościowym, nieuczciwym»

◊ Nic podobnego, posp. nic z tych rzeczy «coś absolutnie nie jest prawdą; wręcz odwrotnie»

c) «nic w funkcji orzeczenia, w równoważniku zdania mającym charakter przeciwstawny»

Mówiłem, tłumaczyłem, a on nic.

Inne się bawią, a ona nic.

◊ Nic a nic; a tu nic «coś nie wywiera spodziewanego wpływu, nie wywołuje skutku, reakcji, brak czegoś spodziewanego»

Chciał coś powiedzieć, a tu nic, jakby go zamurowało.

◊ Komuś nic «nic złego kogoś nie spotyka, nie spotkało»

◊ Komuś nic do kogoś, do czegoś «ktoś nie powinien się kimś interesować, do kogoś wtrącać; coś nie powinno kogoś obchodzić»

◊ Nic komuś po kimś, po czymś «ktoś, coś nie jest komuś potrzebny (potrzebne), nie jest użyteczny»

Nic tu po was.

Nic mi po tym.

◊ To nic «coś jest nieważne, zbyt błahe, by się tym zajmować»

To nic, że się spóźniłeś.

◊ Być niczym «nie mieć znaczenia, wartości; nie odgrywać żadnej roli»

2. «wyraz wzmacniający charakter zaprzeczony orzeczenia; wcale, w najmniejszym stopniu»

Całą noc nic nie spał.

Nic a (ale to) nic nie mówili ze sobą.

Nic absolutnie się nie działo.

Dosłownie nic nie zrobił.

Prawie nic się nie uratowało.

Nic zgoła nie zrozumiał.

Wy nie cofniecie życia fal! Nic skargi nie pomogą. (Asnyk)

◊ Na nic «całkowicie, zupełnie»

Zmarniał na nic.

◊ Na nic się (nie) zdać «być bezużytecznym, bezskutecznym (w znacznym stopniu)»

◊ Wszystko na nic «wszystkie starania, wysiłki stracone, daremne, bezskuteczne»

◊ Nie mieć nic w ustach (rub. w gębie) od jakiegoś czasu «nie jeść, nie pić od dłuższego czasu; być głodnym»

◊ Jakby (jak gdyby) nic; jakby (jak gdyby) nigdy nic «nie przejmując się czymś, nie reagując na coś w należyty sposób; beztrosko»

◊ pot. Jak nic a) «bez wysiłku, bez zmęczenia, lekko»

Przeskoczył mur jak nic.

b) «bardzo możliwe, prawie na pewno»

Jak nic palnie głupstwo.

◊ To nie ma nic do rzeczy «coś jest bez znaczenia, nie wiąże się z daną sprawą»

◊ Za nic (w świecie, na świecie) «za żadną cenę, pod żadnym warunkiem»

nic w użyciu rzecz. «coś lichego, nędznego, mało wartego; ktoś bez znaczenia, mało wartościowy»

Ktoś zupełne, społeczne nic.

∆ Zupa nic «zupa z mleka zaprawionego żółtkami z cukrem i wanilią»

niczego pot. «niezły, niebrzydki; nieźle, niebrzydko»

Jak się czujesz?

Niczego.

◊ Ktoś niczego sobie «ktoś dość ładny»

niczym książk. «wyraz tworzący wyrażenie porównawcze; jak»

Odważny niczym lew.

Wpadł do domu niczym burza.