niech

«partykuła będąca częścią składową form opisowych trybu rozkazującego w 3. osobie lp i lm, rzadziej w 1. osobie lp»

Niech państwo wejdą.

Niech pan pozwoli.

Niech dzieci będą grzeczne.

Niech już będzie zgoda.

Niech on natychmiast wyjdzie.

∆ Niech na początku zdania wyrażającego a) «warunek; jeżeli, gdy tylko, jeżeli się zdarzy»

Niech dostanie pieniądze, zaraz je wyda.

b) «przyzwolenie na coś, tolerowanie czegoś, rezygnację z czegoś, brak zainteresowania czymś»

Jak chce, niech wychodzi za mąż.

Goście odjeżdżają, chodź się pożegnać. - Niech sobie odjeżdżają.

«niemożliwość czegoś»

Niech kto tak pięknie zagra jak ona.

«możliwość skutku, który nie odstrasza od powziętego zamiaru; nawet gdyby, choćby»

Nie pójdę do nich, niech się nawet obrażą.

∆ Lepiej niech «lepiej będzie, gdy»

Lepiej niech oni o tym zapomną.

◊ Niech żyje! «formuła uznania, powitania, akceptacji, używana przy uroczystych toastach, na zebraniach publicznych itp.»

◊ Niech, co chce, będzie; niech się dzieje, co chce «powiedzenia wyrażające zdecydowanie się na coś wbrew wszelkim okolicznościom przeciwnym, nagłe postanowienie, niekiedy rezygnację»

◊ Niech cię o to głowa nie boli «nie troszcz się o to; to nie twoja sprawa»

◊ Niech (cię) Bóg, ręka boska broni «powiedzenie wyrażające wielki stopień nasilenia czegoś dokuczliwego albo ostrzeżenie przed czymś»

◊ Niech (to, ją, mnie, ich, was itp.) licho (porwie), diabli (porwą, wezmą, biorą), piorun trzaśnie, szlag trafi! «wykrzyknienie wyrażające różne stany uczuciowe, najczęściej niechęć, niezadowolenie, czasem podziw (w połączeniu z jeżeli - wzmocnienie zapewnienia)»

◊ Niech cię (go, to) kaczki zdepczą, niech cię (go, to) gęś kopnie! «wykrzyknienie ekspresywne wyrażające różne stany uczuciowe; eufemiczne wobec takich wykrzyknień, jak: niech go piorun trzaśnie, szlag trafi itp.»

◊ Niech cię nie znam! «wykrzyknienie wyrażające zwykle podziw, uznanie, rzadziej uczucia negatywne»

◊ Niech cię, niech go, niech tam itp.! «wykrzyknienia (w których opuszcza się jakiś domyślny człon) o różnej treści ekspresywnej»

Wydał całą pensję, a niech tam!

Wychodzisz w asa? Niech cię!

◊ Niech się (ktoś, coś) schowa «powiedzenie uwydatniające zwykle zaletę kogoś, czegoś, bezwzględną przewagę w porównaniu z kimś lub czymś innym»

◊ podn. Niech mi wolno będzie (powitać, wyrazić wdzięczność itp.) «zwrot uprzejmościowy; chciałbym»

◊ pot. Niech będzie «zwrot wyrażający zgodę na co; zgadzam(y) się, nie sprzeciwiam(y) się»

◊ Niech (ci, mu, im itp.) będzie «zwrot przyznający rację, np. gdy ktoś kogoś chwali, mówi o czyimś powodzeniu itp. (często z ukrywanym zastrzeżeniem)»

Uważają go za świetnego zawodnika. Niech mu będzie!