nóż

m II, D. noża; lm M. noże, D. noży

«narzędzie do krajania, cięcia itp., składające się z metalowego ostrza osadzonego na trzonku; przyrząd do skrawania, cięcia itp. w różnego rodzaju urządzeniach mechanicznych»

Długi, krótki, cienki, szeroki, zakrzywiony nóż.

Ostry, tępy nóż.

Stalowy, nierdzewny nóż.

Wykopaliskowe noże krzemienne, brązowe, żelazne.

Nóż składany, sprężynowy.

Nóż kuchenny, stołowy.

Nóż chirurgiczny, introligatorski, kuśnierski, myśliwski, ogrodniczy, rzeźniczy, szewski.

Nóż tokarski.

Noże sieczkarni.

Nóż z drewnianym, kościanym, plastykowym, srebrnym trzonkiem.

Nóż w drewnianej, kościanej oprawie.

Ostrze, trzonek noża.

Nóż do (krajania) chleba, mięsa.

Nóż do rozcinania kartek.

Nóż do otwierania konserw.

Naostrzyć, stępić, wyszczerbić nóż.

Krajać, siekać, obcinać, strugać coś nożem.

Pchnąć, zranić kogoś nożem.

Skaleczyć się nożem.

Posługiwać się przy jedzeniu nożem i widelcem.

Wziąć soli na czubek, na koniec noża.

Bić się na noże.

Dać, pożyczyć nóż, pot. noża (na chwilę).

∆ med. Nóż diatermiczny, elektryczny «przyrząd stosowany w chirurgii, którego ostre zakończenie po rozżarzeniu prądem elektrycznym przypala lub rozcina tkanki, hamując jednocześnie krwawienie»

◊ Być, iść z kimś na noże «być z kimś we wrogich stosunkach, w nieustannej walce; występować do walki z kimś»

◊ Postawić coś (np. sprawę, kwestię) na ostrzu noża «kategorycznie zażądać stanowczego, bezkompromisowego rozstrzygnięcia jakiejś sprawy, powzięcia ostatecznej decyzji»

◊ Mieć nóż na gardle «być w ciężkiej sytuacji, zmuszającej do szybkiej, zwykle niekorzystnej dla siebie decyzji»

◊ Przykładać komuś nóż do gardła «stawiać kogoś w przymusowej sytuacji, w krytycznym położeniu, wymuszać coś na kimś»

◊ Wbić, wsadzić komuś nóż w plecy «postąpić z kimś w sposób podstępny, zdradziecki, napaść na kogoś znienacka»

◊ Wbić komuś nóż w serce, zatopić komuś nóż w sercu «dotknąć kogoś boleśnie, sprawić komuś wielką przykrość»

◊ Iść pod nóż «o człowieku: iść na operację, o zwierzęciu: być przeznaczonym na zabicie, na mięso»

◊ Umrzeć pod nożem «umrzeć na stole operacyjnym, podczas operacji»

◊ Coś ustaje, urywa się, kończy się itp. jak nożem uciął «coś ustaje, kończy się nagle, gwałtownie, w jednej chwili, od razu»

◊ karc. Karta nóż «o karcie, częściej zbiorowo o kartach, które się ma w ręku po rozdaniu: mocne, silne karty, takie, na które można wziąć lewy»