od

«przyimek łączący się z rzeczownikami w dopełniaczu (rzadko z innymi częściami mowy)»

1. «odnosi się do wyrazów określających przedmioty, z których strony dociera odbierane przez kogoś wrażenie, od których zaczyna się jakaś czynność lub stan»

Ciągnie od podłogi.

Od morza wiało chłodem.

Od strony Zakopanego nadjechał pociąg.

2. «odnosi się do wyrazów określających jakąś stronę przedmiotu lub jego części (np. przód, tył) albo przedmiot, według którego określa się sytuację innego przedmiotu»

Okno od podwórza.

Wejście od tyłu.

Ciasto przypalone od spodu.

3. «odnosi się do wyrazów oznaczających początek, termin, od którego coś się zaczyna w czasie, a także wraz z wyrazem następnym oznacza cały czas trwania jakiejś czynności»

Czekam na ciebie od godziny.

Gromadzić od lat książki, dzieła sztuki.

Być od świtu na nogach.

Nie widziałam go od roku.

Mam urlop od początku lipca.

Od dziecka interesowała ją muzyka.

Zakochał się od pierwszego spojrzenia.

Od małego wdrażany był do pracy.

Od maleńkości była wątła.

Znali się od dzieciństwa, od lat szkolnych.

Od dawna marzył o podróżach.

4. «odnosi się do wyrazów oznaczających przyczynę, pochodzenie czegoś, wyjaśnienie zachodzącego zjawiska, także wielką obfitość czegoś»

Twarz rozpalona od gorączki.

Głowa boli od hałasu.

Stwardniałe od pracy ręce.

Uschnięte od upału kwiaty.

Rozmiękła od deszczu ziemia.

W kuchni roi się od much.

Książka roi się od błędów.

5. «wyznacza relacje między przedmiotem a źródłem pochodzenia tego przedmiotu, między informacją a jej nadawcą»

Prezent od matki.

Słyszałam to od męża.

Pożyczać od kogoś pieniądze.

Wynająć od kogoś pokój.

Kupić plac od pośrednika.

6. «w połączeniu z wyrazami oznaczającymi odmowę, zabezpieczenie, ratunek tworzy wyrażenia oznaczające to, co zagraża, przed czym trzeba się zabezpieczać, od czego ratować»

Ubezpieczenie od pożaru.

Proszki od bólu głowy.

Okulary od słońca.

Płaszcz od deszczu.

7. «tworzy określenia przedmiotów (czasem osób) przez wymienienie ich przeznaczenia, pochodzenia lub całości, do której należą»

Dziurka od klucza.

Drzwi od szafy.

Dziewczynka od sąsiadów.

8. «tworzy wyrażenia oznaczające zerwanie kontaktu, oddzielenie, oddalenie od czegoś»

Wstać od stołu.

Odejść od okna.

Stronić od ludzi.

Odłączyć się od grupy.

Odbić od brzegu.

Przebywać z dala od domu.

◊ Wara komuś od czegoś (kogoś) «okrzyk oznaczający zakaz zbliżania się, wtrącania się do czegoś lub kogoś»

9. «tworzy wyrażenia precyzujące rodzaj pracy, specjalizację lub cel, zastosowanie czegoś»

Nauczycielka od polskiego.

Specjalista od budownictwa wiejskiego, od spraw morskich.

Ubranie od święta.

Ruszaj się prędzej - od czego masz nogi?

◊ Od wielkiego dzwonu «od wielkiego święta, na uroczystą okazję; rzadko»

◊ Od siedmiu boleści «marny, lichy, niewiele wart»

◊ Mieć głowę nie od parady «być mądrym, sprytnym»

◊ Ktoś jest od tego, żeby… «ktoś pełni jakąś funkcję, jest do czegoś obowiązany»

◊ Ktoś jest nie od tego, żeby… «ktoś ma na coś ochotę, ktoś nie jest czemuś przeciwny, niechętny»

10. «tworzy wyrażenia oznaczające przedmioty lub sytuacje, z których ktoś lub coś jest wyłączone, wyodrębnione»

Odstępstwo od reguły.

Zwolnienie od podatku.

11. «tworzy wyrażenia oznaczające podstawę wymiaru świadczeń, ich jednostkę obrachunkową»

Cena od sztuki.

Praca płatna od godziny.

W redakcji płacono mu od wiersza.

12. «tworzy wyrażenia oznaczające zależność, uwarunkowanie»

Wyjazd dziecka zależy od zgody rodziców.

Wypłata premii zależy od jakości pracy.

Coś zależy od czyjejś fantazji.

13. «w połączeniu z wyrazami oznaczającymi porównanie (często z przymiotnikami i przysłówkami w stopniu wyższym) tworzy wyrażenia oznaczające tło, wzorzec porównania»

Praca trudniejsza od poprzedniej.

Dziecko wyższe od swoich rówieśników.

Znać się na czymś lepiej od innych.

Ktoś woli herbatę od kawy.

◊ Ktoś nie jest od macochy «ktoś nie jest pomijany, nie jest traktowany gorzej niż inni»

14. pot. «w połączeniu z wyrazami użytymi w celu nawymyślania komuś, zelżenia kogoś tworzy wyrażenia precyzujące bliżej treść tego wymyślania, lżenia»

Nawymyślać komuś od łobuzów, od próżniaków, od darmozjadów.

Wyzywać kogoś od ostatnich.

od… do (po) «konstrukcja składniowa tworząca wyrażenia oznaczające granice zasięgu czegoś w czasie lub przestrzeni, skalę rozpiętości czegoś, a także wyrażenia uwypuklające skrajne punkty zakresu skali, faz rozwojowych»

Pracuje w biurze od ósmej do trzeciej.

Od wysłania listu do otrzymania odpowiedzi upłynął miesiąc.

Czytał wszystko od gazet po dzieła naukowe.

Listonosz chodził od domu do domu.

Od słowa do słowa - i pokłócili się.

Do kina chodzimy rzadko - od przypadku do przypadku.

Od czasu do czasu wyjeżdżał za granicę.

Obejrzał go od stóp do głowy.

◊ Od a do z «od początku do końca»