- pierwszy
- \pierwszywsi, odm. jak przym.1. «liczebnik porządkowy odpowiadający liczbie 1»
Pierwszy miesiąc roku.
Pierwsza rocznica.
Pierwsza wojna światowa.
Pierwsze piętro.
Pierwszy rok studiów.
Pierwsza klasa w szkole.
Pierwszy szereg żołnierzy.
Pierwszy raz coś robić.
Bał się pierwszy odezwać.
∆ Pierwsza pomoc «doraźne, podstawowe czynności mające na celu ratowanie czyjegoś zdrowia lub życia w nagłych wypadkach»∆ Pierwsze śniadanie «najwcześniejszy posiłek spożywany rano»∆ astr. Pierwsza kwadra Księżyca «faza Księżyca, w której odległość kątowa Księżyca od Słońca wynosi 90° i podczas której widoczna jest połowa oświetlonej półkuli Księżyca»∆ jęz. Pierwsza osoba, forma pierwszej osoby «forma słowa osobowego oznaczająca czynność wykonywaną przez osobę mówiącą lub też stan dotyczący tej osoby»∆ Mówić, pisać itp. w pierwszej osobie «mówić, pisać itp. używając form pierwszej osoby słowa osobowego»∆ mat. Równanie pierwszego stopnia «równanie, w którym niewiadoma występuje w pierwszej potędze»∆ mors. Pierwszy oficer «oficer pełniący najważniejszą funkcję na statku po kapitanie»∆ muz. Pierwsze skrzypce «w kwartecie smyczkowym: najważniejsza partia spośród zespołu czterech grających; w orkiestrze symfonicznej: grupa skrzypków wykonujących tę partię»∆ techn. Pierwszy bieg «układ przekładni skrzynki biegów umożliwiający ruszanie oraz najniższy stopień szybkości jazdy pojazdów mechanicznych»◊ Pierwsza jaskółka «zapowiedź czegoś, co ma nastąpić; fakt zapowiadający następne, podobne»◊ Pierwszy krok, pierwsze kroki; stawiać, zrobić pierwszy krok, pierwsze kroki «początek czegoś, początkowa działalność; zrobić coś na początek, zacząć coś, jakąś akcję, działalność itp.; zaczynać się dopiero rozwijać, być nowicjuszem w jakiejś dziedzinie»◊ Pierwszy i ostatni «taki, który się zdarzył tylko jeden raz i nie powtórzył się więcej; jedyny»◊ Pierwszy lepszy, pierwszy z brzegu «taki, który wpadnie pod rękę lub przyjdzie na myśl; taki, który w danej chwili jest najbliżej; nie wybrany, jakikolwiek, którykolwiek, byle jaki»◊ Na pierwszy rzut oka, od pierwszego spojrzenia, wejrzenia itp. «od razu, natychmiast po ujrzeniu kogoś lub czegoś; bez dokładnego oglądania, poznawania kogoś lub czegoś, przyglądania się komuś lub czemuś»◊ W pierwszej chwili, od pierwszej chwili «na początku, od samego początku»◊ Z pierwszej ręki, z pierwszych ust, z (u) pierwszego źródła «bez jakiegokolwiek pośrednictwa, bezpośrednio»◊ Po pierwsze «wyrażenie używane przy wyliczaniu, przed wymienieniem pierwszego punktu, faktu, argumentu, powodu itp.»◊ Grać pierwsze skrzypce «być najważniejszym, mieć duże znaczenie, wpływy, mieć decydujący głos w jakiejś sprawie, wodzić rej»◊ Posłać kogoś, iść na pierwszy ogień «w czasie działań wojennych: posłać kogoś, iść na najbardziej wysuniętą linię frontu, pod najsilniejszy ogień nieprzyjaciela; przenośnie: na początek, najpierw»□ Ciekawość - pierwszy stopień do piekła.□ Kto pierwszy, ten lepszy.□ Pierwsze koty za płoty «o nieudanych pierwszych próbach»2. «znajdujący się na początku pod względem czasu lub miejsca, będący początkiem czegoś, początkowym stadium czegoś; taki, przed którym nie było innych podobnych»Pierwszy śnieg.
Pierwsze wiosenne kwiaty.
Pierwsze truskawki, poziomki.
Pierwszy sen.
Pierwsze oznaki choroby.
Ochłonąć z pierwszego wrażenia.
◊ Ktoś nie pierwszej młodości «ktoś nie bardzo młody, ale jeszcze nie stary»◊ Coś nie pierwszej czystości «coś jest trochę przybrudzone, niezbyt czyste»◊ Przełamać pierwsze lody; pryskają, pękają pierwsze lody «pokonać początkowe trudności, zwłaszcza trudności w nawiązaniu z kimś bliższego kontaktu, przełamać nieufność, nieśmiałość, obojętność itp.; początkowe trudności w nawiązaniu z kimś kontaktu są pokonane»◊ Zaspokoić pierwszy głód «zjeść niewiele, tyle tylko, żeby nie być bardzo głodnym»3. «odgrywający w czymś najważniejszą rolę, stojący na czele, wysuwający się na czoło; główny, najważniejszy, zasadniczy»Pierwsza osoba w domu.
Pierwszy drużba.
∆ Pierwsza naiwna «rola młodziutkiej, niedoświadczonej dziewczyny; aktorka grająca taką rolę; także: kobieta udająca niedoświadczoną osobę»∆ Pierwszy plan «na obrazie, zdjęciu, na filmie itp.: część przestrzeni wraz z osobami i rzeczami tam umieszczonymi, pozornie najbliższa oku patrzącego»∆ Pierwsze potrzeby (życia); artykuły, przedmioty, towary, rzeczy pierwszej potrzeby «artykuły, przedmioty, towary niezbędne w życiu codziennym, takie, bez których nie można się obejść»∆ mat. Liczba pierwsza «liczba mająca tylko dwa różne podzielniki: jedynkę i samą siebie, np. 2, 3, 5, 7, 11, 13»◊ Wysuwać coś na pierwszy plan; stać, stawiać coś na pierwszym planie, miejscu; wystąpić, wybić się, wysunąć się na pierwszy plan «wysuwać coś na naczelne miejsce, podkreślać ważność, znaczenie czegoś; być najważniejszym, ściągać na siebie uwagę wszystkich; osiągnąć największe znaczenie, największą wartość»4. «przewyższający innych; najlepszy, najznakomitszy, przodujący, pierwszorzędny»Pierwszy uczeń w klasie.
Pierwszy specjalista w jakiejś dziedzinie.
Być pierwszym wśród innych.
∆ Pierwsza nagroda «najwyższa, najcenniejsza nagroda przyznawana komuś za najlepsze wyniki, osiągnięcia»∆ Pierwszy tancerz «najlepszy tancerz w zespole baletowym, solista baletu»∆ Brylant pierwszej wody «brylant barwy czysto białej lub z odcieniem srebrzystoniebieskawym, nie zawierający spotykanych zwykle w diamentach wrostków innych minerałów; brylant czystej wody»∆ Pierwsza klasa, przedział, wagon, bilet itp. pierwszej klasy «w pociągu, na statku i w innych środkach lokomocji: przedział, wagon, bilet itp., za który się płaci najwyższą cenę, zapewniający podróżnym najwięcej wygód»∆ Pierwsze miejsce (przy stole) «miejsce, zwykle u szczytu stołu, gdzie siedzi najważniejsza osoba (gość), którą chce się w ten sposób uczcić»∆ Zdobyć, zająć pierwsze miejsce; walczyć o pierwsze miejsce; mieć, zajmować pierwsze miejsce itp. «okazać się najlepszym w jakichś zawodach, w jakimś współzawodnictwie; zajmować nadrzędne stanowisko, wybijać się na czoło, wyróżniać się»∆ sport. Pierwsza liga «w grach zespołowych: wydzielona grupa drużyn o najwyższym poziomie sportowym, rozgrywająca mecze o mistrzostwo systemem spotkań każdy z każdym»◊ Ktoś lub coś pierwszej wody; ktoś lub coś pierwszej klasy (potocznie: pierwsza klasa), ktoś lub coś pierwszej kategorii, pierwszego rzędu, stopnia itp. «o kimś lub o czymś doskonałym, pierwszorzędnym, świetnym, bardzo dobrym pod każdym względem»◊ Być pierwszym do czegoś «być najlepszym w jakiejś dziedzinie, wyjątkowo do czegoś chętnym, uzdolnionym»pierwsza blmw użyciu rzecz. «pierwsza godzina»O pierwszej koniec lekcji.
Pół do pierwszej, przed pierwszą, po pierwszej.
∆ Punkt pierwsza «punktualnie, dokładnie pierwsza»pierwsze w użyciu rzecz. «pierwsze danie posiłku»Na pierwsze był barszcz z uszkami.
pierwszy blmw użyciu rzecz. «pierwszy dzień miesiąca»Wykonać plan na pierwszego.
Zacząć pracować od pierwszego.
Pierwszego upływa termin płatności.
Wziąć urlop przed pierwszym, po pierwszym.
Słownik języka polskiego . 2013.