- pies
- m IV, DB. psa, C. psu, Ms. psie; lm M. psy1. «Canis familiaris, zwierzę domowe z rodziny o tej samej nazwie, powszechnie hodowane na świecie w różnych rasach i odmianach (około 300), często tresowane dla specjalnych celów, np. dla tropienia zwierzyny, szukania przestępców, ratowania tonących»
Czujny, wierny, dobry, łagodny, zły pies.
Pies pokojowy, podwórzowy.
Bezdomny, bezpański pies.
Psy myśliwskie, pasterskie, milicyjne, obronne, pociągowe.
Psy szkolone dla wojska, na przewodników dla niewidomych.
Pies rasowy.
Pies wilczur.
Sfora, zgraja psów.
Szczekanie, ujadanie psów.
Tresura psów.
Spuścić psa z łańcucha, ze smyczy.
Szczuć psami.
Pies kręci, merda ogonem, podwija ogon, łasi się, szczerzy zęby, warczy, wyje, skomli, skowyczy, gryzie, kąsa.
Pies służy, waruje, aportuje, węszy, wietrzy, wystawia (zwierzynę).
∆ łow. Pies gończy «pies myśliwski używany do gonienia i napędzania zwierzyny»∆ zool. Pies latający «Pteropus vampyrus, największy z nietoperzy o rozpiętości skrzydeł do 1,5 m, brunatnoczarny z rdzawymi nalotami na brzuchu, głowie i szyi; owocożerny, szkodnik sadów, żyje gromadnie na Półwyspie Indyjskim i na sąsiednich wyspach; kalong»∆ Pies morski → foka w zn. 1◊ Wierny jak pies «bardzo wierny, bezwzględnie oddany, przywiązany»◊ Głodny, zmarznięty jak pies «bardzo głodny, bardzo zmarznięty»◊ pot. Być ze sobą, żyć jak pies z kotem, kochać się jak pies z kotem «żyć w niezgodzie, w nienawiści»◊ Coś jest, coś się zda, nie zda psu na budę «coś jest nic nie warte, do niczego, nie przyda się, nie zda się na nic»◊ Coś jest, ktoś się czuje pod (zdechłym) psem «coś jest bardzo złe, ktoś się czuje bardzo źle»◊ Coś spłynęło po kimś jak po psie, coś przyschło na kimś jak na psie «coś nie zostawiło na kimś żadnych śladów, nie obeszło kogoś»◊ Coś znaczy dla kogoś tyle co dla psa mucha «coś znaczy dla kogoś bardzo mało, prawie nic»◊ Czuć się jak zbity pies «czuć się bardzo źle, podle, czuć się sponiewieranym»◊ Dbać o kogoś, o coś tyle, co pies o piątą nogę, jak pies o piątą nogę «zupełnie o kogoś, o coś nie dbać, lekceważyć kogoś, coś»◊ Goi się, przysycha jak na psie «(rana) goi się szybko, łatwo, bez powikłań»◊ Jak psu z gardła wyjęty, wyciągnięty «o ubraniu zmiętym, pogniecionym, o przedmiotach pomiętych, wyszarganych»◊ Kochać kogoś jak psy dziada w ciasnej ulicy, w ciasnym kącie «nie cierpieć kogoś, nie znosić»◊ Ktoś jest pies na coś, na kogoś a) «ktoś ma szczególne upodobanie do czegoś, do kogoś, jest wielkim amatorem czegoś» b) «ktoś jest bardzo surowy, bezwzględny, wymagający w stosunku do kogoś lub czegoś»◊ Ni pies, ni wydra «o kimś lub o czymś nieokreślonym, niewyraźnym; ni to, ni owo»◊ Pies z kulawą nogą nie przyjdzie, nie zobaczy, nie zainteresuje się czymś lub kimś «nikt nie przyjdzie, nie zobaczy, nie zainteresuje się czymś lub kimś»◊ Traktować kogoś jak (parszywego) psa, pomiatać kimś jak psem «bardzo źle kogoś traktować, poniewierać kimś»◊ Użyć jak pies w studni «nie zaznać niczego dobrego»◊ Wieszać na kimś psy «obmawiać, oczerniać, szkalować kogoś; odsądzać kogoś od czci i wiary, potępiać»◊ Wypędzić, wyrzucić z domu, zbić kogoś jak psa «wypędzić, wyrzucić, zbić kogoś bez litości, bez skrupułów»◊ Zdechł pies! «wszystko przepadło, nie ma wyjścia»◊ Zdychać jak pies «umierać w nędzy i opuszczeniu»◊ Zejść na psy a) «stracić siły, zbiednieć, zubożeć, podupaść» b) «wykoleić się moralnie»◊ Zwymyślać kogoś jak psa «zwymyślać kogoś najgorszymi wyrazami, ordynarnie»◊ A to pies? «a to się nie liczy? nie ma znaczenia?»◊ Na psa urok «formułka mająca odczyniać złe uroki»◊ Książę, co psy wiąże «ironicznie o kimś, kto się pyszni, wynosi nad innych, a nie ma do tego podstaw»◊ Łgać jak pies «bezczelnie, bezwstydnie kłamać»◊ Pies z tobą, z nim itp. tańcował, pies ciebie, go itp. trącał, posp. pies ci mordę lizał «mniejsza o ciebie, o niego, nic mnie nie obchodzi(sz), mam go, ciebie dość, nie będę się nim, tobą dłużej zajmować; używane jako przekleństwo»◊ Pocałuj psa w nos «odczep się, daj mi spokój»□ Dobra psu i mucha.□ Kto chce psa uderzyć, kij zawsze znajdzie.□ Nie dla psa kiełbasa, nie dla kota sadło (sperka).□ Nie jednemu psu Łysek.□ Przyjdzie na psa mróz «jeszcze zaznasz biedy, kłopotów itp.»przen. «o ludziach - używane jako wyzwisko»Ty psie parszywy!
2. zool. psy «Canidae, rodzina ssaków drapieżnych, charakteryzujących się zgrabną, smukłą budową, wydłużonym pyskiem, dobrze rozwiniętym węchem, silnym uzębieniem, kończynami palcochodnymi o tępych, niewysuwalnych pazurach; należą do niej między innymi: wilk, szakal, lis, kojot, jenot, likaon, pies domowy, dingo; zamieszkują wszystkie kontynenty prócz Antarktydy»3. łow. «samiec lisa i borsuka»
Słownik języka polskiego . 2013.
