proch

m III, D. -u; lm M. -y

1. zwykle blm «materiał wybuchowy miotający, mało wrażliwy na bodźce mechaniczne, łatwo zapalny, spalający się powierzchniowo bez detonacji»

Proch strzelniczy.

Nabić, naładować broń prochem.

∆ techn. Proch bezbłyskowy, proch bezpłomienny «proch bezdymny zawierający dodatek substancji tłumiących płomień (np. dodatek soli potasu), co przy strzale zapobiega powstawaniu płomienia wylotowego»

∆ Proch bezdymny «proch strzelniczy zawierający nitrocelulozę jako składnik podstawowy; podczas spalania nie wytwarza dymu; stosowany głównie do wyrobu ładunków broni wojskowej»

∆ Proch czarny «mieszanina azotanu potasowego, siarki i węgla drzewnego, o najniższej spośród materiałów wybuchowych sile wybuchu, wytwarzająca przy spalaniu stosunkowo duże ilości dymu; używana do wyrobu amunicji myśliwskiej, stosowana w pirotechnice, w pracach górniczych itp.»

◊ Strzelać bez prochu «twierdzić coś bezpodstawnie; kłamać»

◊ Wąchać proch; nie wąchać, nie powąchać prochu «brać udział w bitwie, mieć doświadczenie wojenne; nie być ani razu na polu bitwy»

◊ (Coś) pachnie prochem; czuć (gdzieś) proch «można się spodziewać bitwy, strzelaniny, wojny»

◊ (Ktoś) prochu nie wymyśli «ktoś jest mało inteligentny, nie umie samodzielnie myśleć»

2. tylko w lm, książk. «zwłoki ludzkie; szczątki, popioły»

Prochy ludzkie.

Prochy dziadów, pradziadów.

Prochy Nieznanego Żołnierza.

Krypta, mauzoleum z prochami władców.

Urna z czyimiś prochami.

Złożyć czyjeś prochy do grobu.

Prochy (czyjeś) spoczęły na cmentarzu.

3. blm

książk. «o człowieku jako istocie znikomej wobec wszechświata, nic nie znaczącej»

4. blm

książk. «pył, kurz, okruszyna, drobny szczątek czegoś»

tylko we fraz. Strząsnąć, otrząsnąć proch (a. pył) z sandałów, ze stóp «zerwać z dawnym życiem, z jakimś środowiskiem; odżegnać się od czegoś całkowicie»

◊ Zdmuchiwać, zmiatać, usuwać itp. proch przed kimś, sprzed czyichś stóp «być bardzo troskliwym w stosunku do kogoś; być całkowicie uległym wobec kogoś, gotowym do wszelkich usług»

◊ Zetrzeć, rozbić itp. kogoś na proch a. w proch «pokonać, zniszczyć kogoś całkowicie; unicestwić kogoś»

◊ Coś się kruszy, rozsypuje, rozpada w proch (na proch) «coś się kruszy, rozsypuje, rozpada zupełnie, całkowicie, doszczętnie»

5. rzad., zgr. od proszek w zn. 2

Łyknęła proch (procha) od bólu głowy.