- brać
- Indk IX, biorę, bierzesz, bierz, brał, brany1. «ujmować, chwytać, obejmować ręką, oburącz (także narządem chwytnym, np. u zwierząt, albo narzędziem); przystosowywać do niesienia, trzymania»
Brać co palcami, ręką, zębami, łyżką, widelcem, łopatą.
Brać kogo, co (np. dziecko, pakunek) na kolana, na ramiona, na plecy.
Brać kogo za ramię, za rękę, w ramiona.
Brać kogo, co pod rękę, pod pachę, wpół.
Brać co garściami, po kawałku.
Brać konia za uzdę.
Brać psa na smycz.
Brać za klamkę, za kij.
◊ Brać na języki «obmawiać, obgadywać»◊ Nie brać do ust, w usta «nie jeść, nie pić»◊ Brać kogo za słowo «liczyć na wykonanie zobowiązania przez kogoś, wierzyć czyjemuś słowu»◊ Ryba bierze «ryba daje się łowić na przynętę»przen. «podejmować się czego, traktując to jako trudny obowiązek, kłopot itp.; obciążać się czym»Brać kogo, co na swoje barki, na kark.
Brać co na swoje sumienie.
2. «dostawać na własność lub do okresowego użytkowania, obejmować w posiadanie; otrzymywać jako wynagrodzenie; korzystać z czegoś, przyjmować, uzyskiwać, pobierać coś, zaopatrywać się w co; kupować, nabywać; najmować, wypożyczać»Brać pensję, premię, procent, zapłatę.
Brać skąd pieniądze.
Brać co na kredyt, na raty, na spłaty, na czyj rachunek.
Brać co w posagu, w spadku.
Brać co w dzierżawę.
Brać kogo do roboty, do tańca.
Brać dorożkę, taksówkę.
Brać książki z czytelni.
Brać pokój hotelowy.
◊ Brać coś na warsztat «rozpoczynać pracę nad czym»3. «zdobywać, zabierać coś siłą, wbrew czyjejś woli; wywierać przymus, przemoc na kimś»Brać jeńców, zakładników.
Brać łupy.
Brać do niewoli, do więzienia, do wojska.
Brać gwałtem, przemocą, siłą, szturmem.
◊ Brać kogo w garść, w karby, w ryzy, w kluby «wprowadzać ostrą dyscyplinę, ukrócać swawolę, rozprzężenie»◊ Brać w dwa ognie «atakować, ostrzeliwać z dwóch stron»◊ Brać kogoś na kawał «oszukiwać, czynić kogoś przedmiotem kpin, żartów»◊ Brać kogoś na lep, na plewy «łudzić kogoś fałszywymi nadziejami, pozorami; wprowadzać w błąd»◊ pot. Brać kogoś w obroty, do galopu «zmuszać kogoś do czego, zwłaszcza do wytężonej pracy, do wysiłku, energicznego działania itp.»◊ Diabli kogoś biorą, bierze kogoś, coś licho a) «ktoś, coś przepada, ginie, marnieje» b) «ktoś traci panowanie nad sobą, unosi się»◊ Bierze kogoś ciekawość, lęk, ochota, pasja, śmiech, znużenie «opanowuje, ogarnia kogo ciekawość, lęk, ochota, pasja, śmiech, znużenie»4. «czerpać, pobierać skąd, korzystać z czego jako zasobu, źródła, punktu wyjścia»Brać przykład, wzór z kogo, z czego.
Brać cytat, myśl, zdanie skąd.
Brać co (np. pomysł) z głowy.
◊ Brać początek, źródło z czego, w czym «mieć co za swój początek, zaczynać się, wypływać, wynikać z czego»5. «powierzać komu jakąś funkcję, czynić kogo czymś (w stosunku do siebie)»Brać gosposię, niańkę do dziecka.
Brać kogoś za (na) świadka, za żonę.
6. «podejmować się pełnienia, wykonania czegoś; zobowiązywać się do czegoś»Brać jakąś pracę, posadę.
Brać co na swój koszt.
Brać obowiązek na siebie.
7. «pokonywać, zwyciężać kogoś; pokonywać jakąś trudność, przeszkodę; zdobywać coś jako wyraz pierwszeństwa w czym»Brać zawodnika na bieżni.
Brać zakręt, wiraż.
Koń bierze rów, płotki.
Brać pierwsze (drugie) miejsce (w zawodach).
8. «używać czegoś jako leku, stosować coś jako zabieg leczniczy, higieniczny; zażywać»Brać lekarstwo, proszki.
Brać kąpiel, prysznic.
Brać na poty, na sen.
9. «być przedmiotem uderzeń, ciosów itp.; być bitym»Brać baty, lanie, wały.
Brać w kark, w łeb, w skórę.
◊ Coś bierze w łeb «coś nie udaje się, nie dochodzi do skutku»10. «używać czego w jakimś celu, z jakimś przeznaczeniem»Brać drzewo na opał, na budowę.
Brać pole (ziemię) pod uprawę, pod buraki.
11. «ujmować coś w jakiś sposób; traktować kogoś, coś jako…, uważać za kogoś, za coś»Brać co dosłownie, lekko, na serio, poważnie, ściśle.
Brać co za cel, za podstawę, za punkt honoru.
Brać kogo za kogoś innego.
Brać co z jakiegoś stanowiska, z jakiejś strony.
◊ Brać coś za dobrą monetę «nie poznać się na czymś fałszywym, przyjmować coś za prawdziwe, szczere»12. «rozpoczynać jakąś czynność (określoną - w wyrażeniu - za pomocą odpowiedniego rzeczownika, np. brać kierunek = kierować się)»Brać kurs na co.
Brać miarę.
Brać górę, przewagę nad kimś.
Brać rozbieg, rozpęd, szybkość.
Brać obrót jakiś.
◊ Brać odwet, rewanż «dokonywać czynów mających charakter odwetu, rewanżu»◊ Brać czyją stronę «opowiadać się za kimś, popierać kogoś»◊ Brać udział «uczestniczyć w czym»◊ Brać ślub «zawierać związek małżeński»◊ (nie powiązana ze znaczeniami) Brać nutę, ton, akord, pasaż itp. «grać lub śpiewać nutę, ton itp.»◊ Brać co (np. aluzje, przymówki, żarty) do siebie «stosować, odnosić co do siebie»◊ Brać na rozum «zastanawiać się, przemyśliwać»◊ Brać co pod uwagę, pod rozwagę «zastanawiać się, namyślać się nad czym, uwzględniać coś przy decyzji»◊ Brać kogo, co w rachubę «liczyć się z czym, uwzględniać kogo, co»◊ Brać co do serca «żywo się czymś interesować; przejmować się»◊ Brać nogi za pas «uciekać»◊ Bierze mróz, przymrozek «mróz, przymrozek wzmaga się»brać się1. strona zwrotna czas. brać (zwykle w zn. 1)Brać się za głowę (z bólu, ze zdumienia).
Brać się za boki (z zadowolenia).
◊ Brać się w garść, w kluby, pot. w kupę «opanowywać się»2. «ujmować, obejmować siebie wzajemnie»Brać się za ręce, pod ręce, w ramiona, w pół.
◊ Brać się za bary, za czuby, za łeb, za włosy «zmagać się, bić się»3. «(zwykle w połączeniu z nazwami czynności, narzędzi, przedmiotów z nimi związanych itp.) rozpoczynać coś, przykładać się do czegoś, posługiwać się czymś (jako narzędziem, przedmiotem czynności); zabierać się (do czegoś)»Brać się do jedzenia, do roboty, do gospodarstwa, do łopaty, pługa.
Brać się do pióra, do rzeźby.
◊ Brać się do kogoś «zaczynać stosować jakieś środki wobec kogoś, przeciw komuś»◊ Brać się do rzeczy «zaczynać celowo, sensownie działać»◊ Brać się na kawał, na blagę «pozwalać się oszukiwać; nabierać się»4. «zdobywać się na co, uciekać się do czego»Brać się na odwagę, na sposób.
5. «pojawiać się, zjawiać się, powstawać; mieć w czym swe źródło, początek»Skąd brały się te myśli?
Skąd się to bierze?
Skąd mu się bierze ten humor?
IIż V, DCMs. braci, blm1. żart. pouf. «grupa, gromada współtowarzyszy; bractwo»Brać myśliwska, żołnierska.
Brać literacka.
2. daw. «rzeczownik zbiorowy od brat; bracia»Brać szlachecka.
Słownik języka polskiego . 2013.
