- serce
- n I; lm D. serc1. «mięśniowy narząd, którego praca warunkuje krążenie krwi w układzie naczyniowym; u człowieka, ssaków i ptaków ma kształt spłaszczonego stożka, zwróconego podstawą ku górze, i składa się z dwóch, całkowicie oddzielonych od siebie części, lewej i prawej, a każda z nich - z przedsionka i komory, połączonych otworem (z zastawką)»
Chore, słabe, silne, zdrowe serce.
Działalność, rytm, skurcz serca.
Ból, atak, udar, zawał serca.
Serce bije, uderza, wali.
Wada serca.
Chory na serce.
∆ Sztuczne serce «aparat (rodzaj pompy ssąco-tłoczącej) zastępujący na krótko, zwykle na czas przeprowadzania zabiegu operacyjnego, pracę serca, wyłączonego w tym czasie z krwiobiegu»◊ Komuś krew ścięła się w sercu, odbiegła od serca «ktoś przeżył gwałtowną emocję, ktoś się przestraszył czegoś, przeraził się czymś»◊ Ktoś by serce wyjął z piersi dla kogoś, utoczyłby krwi z serca «ktoś jest zdolny, gotowy do największych poświęceń dla kogoś»◊ Robić coś z drżeniem, biciem serca; z bijącym sercem «robić coś niespokojnie, ze wzruszeniem»◊ Serce zakołatało, zaczęło bić nadzieją, lękiem; serce zamiera z trwogi, z zachwytu itp.; serce komuś stanęło w gardle, podchodzi do gardła; czuć serce w gardle «ktoś doznaje silnych wzruszeń, przeżywa uczucie zachwytu, lęku, strachu, grozy itp.»2. blm«miejsce z lewej strony piersi, gdzie się znajduje serce»Trzymać się za serce.
Przycisnąć kogoś, coś do serca.
◊ Z ręką na sercu «szczerze, otwarcie»3. blm«właściwości człowieka; jego charakter, usposobienie, skłonności, typ uczuciowości»Anielskie, ciche, dobre, gołębie, miękkie, złote serce.
Bratnie, macierzyńskie, ojcowskie, siostrzane serce.
Serce z kamienia a. kamienne serce.
Harde, nieczułe, oschłe, zimne, złe serce.
◊ Człowiek wielkiego serca a. o wielkim sercu «człowiek o wielkich wartościach moralnych, wielkoduszny, odważny, śmiały»◊ Człowiek małego serca a. o małym sercu «człowiek małoduszny, tchórzliwy»◊ W prostocie serca «prosto, zwyczajnie, naiwnie; bez wykrętów»◊ Z dobrego serca «z dobrocią, chętnie, przyjaźnie, życzliwie, bezinteresownie»4. blm«siedlisko wewnętrznych, duchowych przeżyć człowieka; siedlisko uczuć, wrażeń, nastrojów, głębia duszy»Serce przepełnia komu radość.
Zjednać, ująć, porywać, pociągnąć ku sobie czyjeś serce.
Serce się rwie, lgnie do kogoś.
◊ Całym sercem, z całego serca «szczerze, serdecznie, całkowicie, bez zastrzeżeń»◊ Brać (wziąć) coś do serca «przejmować (przejąć) się czymś, silnie odczuwać (odczuć) coś»◊ Coś chwyciło (chwyta) kogoś za serce «ktoś się wzruszył (wzrusza), rozczulił (rozczula) czymś»◊ Coś leży komuś na sercu «komuś zależy na czymś, kogoś coś żywo obchodzi, ktoś myśli o czymś»◊ Czytać w czyimś sercu «odgadywać, wyczuwać czyjeś myśli, uczucia»◊ Kłaść coś komuś na serce a. na sercu «polecać coś komuś, zobowiązywać kogoś do czegoś»◊ Kamień spadł komuś z serca; zdjąć komuś kamień, ciężar z serca «ktoś doznał wielkiej ulgi; doznać wielkiej ulgi, pociechy; sprawić komuś ulgę, pocieszyć kogoś»◊ Mieć serce na dłoni «być uczynnym, otwartym, szczerym, serdecznym»◊ Nosić, chować coś w sercu «odczuwać coś głęboko; zachowywać coś w pamięci»◊ Otworzyć serce komuś, przed kimś «zwierzyć się komuś»◊ Przypaść sobie, komuś do serca; coś przypadło komuś do serca «polubić się wzajemnie, polubić kogoś; coś spodobało się komuś»◊ Sercem być przy kimś, z kimś «ciągle myśleć o kimś, o czymś»◊ Mówić itp. jak (a. co) serce dyktuje «mówić itp. zgodnie z wewnętrznym przekonaniem, kierując się uczuciem, intuicją»◊ Przyjaciel, przyjaciółka od serca «najserdeczniejszy przyjaciel, najserdeczniejsza przyjaciółka»◊ Trafić, przemówić do czyjegoś serca «trafić do przekonania, wzruszyć, rozczulić kogoś»◊ Ująć kogoś za serce (czymś) «wzruszyć kogoś (czymś), zyskać (czymś) czyjąś sympatię»◊ Zdjąć, zrzucić pychę z serca «przezwyciężyć pychę, przełamać się, nagiąć się do czegoś»◊ Serce się kraje, boli, pęka itp. «ktoś doznaje uczucia smutku, żalu itp.»◊ Z ciężkim sercem, z bólem serca «z przykrością, z żalem»◊ Z lekkim sercem «beztrosko, nie przejmując się»◊ Z głębi serca, do głębi serca «całą duszą, bardzo silnie, szczerze»◊ W głębi serca «w skrytości ducha»◊ Serce się komuś wyrywa do czegoś, do kogoś «ktoś gorąco czegoś pragnie, bardzo za kimś tęskni»□ Co w sercu, to na języku.5. blm«uczuciowy, życzliwy stosunek do ludzi; dobroć, serdeczność, czułość, życzliwość»Okazywać komuś serce.
Odpłacić sercem za coś.
◊ Ktoś bez serca «ktoś niezdolny do wzruszeń, zimny, obojętny, bezwzględny, okrutny»◊ Mieć serce dla (a. do) kogoś, czegoś «żywić sympatię do kogoś, lubić kogoś, coś»◊ Przyjąć kogoś, odnosić się do kogoś z otwartym sercem «przyjąć kogoś, odnosić się do kogoś szczerze, życzliwie, serdecznie»◊ Wkładać (włożyć) w coś serce, dużo serca «przykładać (przyłożyć) się do czegoś, dokładać (dołożyć) wszelkich starań, robić coś z zapałem»◊ książk. poet. Drogi, bliski, miły sercu «kochany, ulubiony»◊ przestarz. Nie mieć Boga w sercu «być bezwzględnym, bezlitosnym»6. książk. «siedlisko uczuć i przeżyć miłosnych; miłość»Zbudzić, pozyskać, zdobyć, zabrać czyjeś serce.
Igrać z czyimś sercem.
◊ Dama, pani, wybranka czyjegoś serca «ukochana»◊ Zdobywca, pogromca serc «ten, kto łatwo zdobywa względy kobiet»◊ Nosić kogoś w sercu «kochać kogoś»◊ Oddać komuś serce «zakochać się w kimś, skierować swoją miłość ku komuś»◊ Podbić (podbijać) czyjeś serce «wzbudzić (wzbudzać) w kimś uczucie sympatii, zdobyć (zdobywać) czyjąś miłość»◊ Pójść, iść za głosem serca «pokierować się, kierować się uczuciami; wyjść za mąż, ożenić się z miłości»◊ Wyrzucić kogoś z serca «przestać kogoś kochać, zapomnieć o kimś»◊ Złamać komuś serce «zawieść kogoś w uczuciach, unieszczęśliwić kogoś»□ Serce nie sługa (nie wie, co to pany).7. «odwaga, męstwo, śmiałość, otucha; ochota, chęć do czegoś»Lwie, mężne, nieustraszone, waleczne serce.
Dodawać komuś serca.
◊ Zajęcze serce «tchórzliwe usposobienie, tchórzostwo»8. «przedmiot, rysunek itp. mający kształt serca, wyobrażający serce»Odpustowe serca.
Serce z piernika.
9. «najważniejszy punkt, ośrodek, centrum czegoś; środek, wnętrze»Serce kraju, stolicy.
Znaleźć się w sercu miasta, puszczy.
10. «umieszczony wewnątrz dzwonu metalowy drążek, który w zderzeniu ze ściankami wydaje donośny dźwięk»
Słownik języka polskiego . 2013.
