- słowo
- n III, Ms. \słowowie; lm D. słów, N. \słowowami (podn. \słowowy)1. «znak językowy nazywający jednostkowy przedmiot materialny lub klasę jednorodnych przedmiotów materialnych, treści psychiczne, czynności, stany, cechy, wyrażający relacje między elementami rzeczywistości lub modyfikujący treść znaczeniową innych wyrazów; w lm także: elementy czyjejś wypowiedzi; wyraz»
Słowo rodzime, obce.
Słowa banalne, zdawkowe.
Słowa skargi, współczucia, zachęty.
Słowa piosenki.
Słowa do piosenki, do muzyki.
Muzyka do słów Norwida.
Dobór, oszczędność słów.
Wymiana słów.
Nie móc ze wzruszenia, ze strachu powiedzieć, wykrztusić słowa.
Nie móc znaleźć odpowiednich słów na wyrażenie czegoś.
Słowa padają z czyichś ust, cisną się, tłoczą się na usta.
Słowa więzną w gardle, zamierają na ustach, przechodzą z trudem przez gardło.
◊ Cierpkie, gorzkie, ostre, szorstkie itp. słowa «wypowiedź (przykra dla rozmówcy) wyrażająca naganę, wymówkę, gniew itp.»◊ Dobre słowo «życzliwa wypowiedź, życzliwe odnoszenie się do kogoś»◊ Mocne słowo «dosadna, dobitna wypowiedź»◊ Ostatnie słowo «stanowcza, kategoryczna, ostateczna odpowiedź, decyzja, rada itp.»◊ Ostatnie słowo nauki, techniki itp. «najnowsza zdobycz, ostatni wynalazek, ostatnie osiągnięcie w jakiejś dziedzinie»◊ Puste, czcze, próżne słowa «wypowiedź bez treści, gadanina»◊ Święte, złote słowa «wyrażenie potwierdzające coś; zupełna, całkowita prawda»◊ Wielkie słowo, wielkie słowa «wyraz mający wzniosłą treść; wzniosła wypowiedź»◊ Jednym słowem «mówiąc zwięźle, nie rozwlekając tematu; krótko mówiąc»◊ Innymi słowy «wyjaśniając coś już powiedzianego; inaczej mówiąc»◊ W krótkich słowach «streszczając coś; krótko»◊ Słowa prawdy «wypowiedź nie upiększona, w której przykra prawda jest podana bez osłonek»◊ Gra słów «dowcip, żart oparty na wieloznaczności lub podobieństwie brzmienia wyrazów»◊ Szkoda słów «nie warto o czymś mówić»◊ Od słowa do słowa «w miarę rozwijania się rozmowy, dyskusji»◊ W dosłownym, ścisłym, literalnym itp. (tego) słowa znaczeniu «zgodnie z tym, co znaczy dany wyraz, dane wyrażenie»◊ Być kimś, czymś, jakimś w całym tego słowa znaczeniu «mieć wszystkie cechy, które odpowiadają wyobrażeniu kogoś, czegoś»◊ Połykać słowa «mówić szybko, niewyraźnie, opuszczając jakieś wyrazy, nie domawiając niektórych wyrazów»◊ Dobierać, ważyć słowa «mówić z namysłem, dbając o dokładność wypowiedzi»◊ Szukać słów «namyślać się nad doborem odpowiednich, właściwych wyrazów»◊ Powtarzać, notować, pisać itp. coś za kimś słowo w słowo «wiernie powtarzać, notować, pisać coś za kimś, nic nie zmieniając»◊ Ktoś nie powiedział ostatniego słowa, coś nie jest czyimś ostatnim słowem «o kimś, kto ma nadal możliwości twórcze, może tworzyć; czyjeś dzieło nie kończy jego twórczości»◊ Mieć do kogoś słowo, dwa słowa «mieć coś komuś (krótkiego) do powiedzenia, mieć jakiś interes do kogoś»◊ Nie pisnąć słowa «zachować milczenie, dyskrecję, nic nie wyjawić»◊ Nie powiedzieć na kogoś, o kimś złego słowa «nie powiedzieć o kimś nic złego, nic nie zarzucić komuś»◊ Wspomnisz moje, nasze słowo, słowa «zwrot wyrażający przekonanie o słuszności tego, co się mówiło, przed czym się ostrzegało kogoś»◊ Opowiadać coś swoimi słowami «opowiadać coś, nie powtarzając określeń, sformułowań danego tekstu»◊ Powiedzieć, opisać itp. coś w paru, w dwóch słowach «powiedzieć coś krótko, nie rozwlekając»◊ Przerwać komuś w pół słowa «nie pozwolić się komuś wypowiedzieć, dokończyć zaczętej myśli»◊ Wyciągnąć kogoś na słowa «sprowokować kogoś do mówienia, do zwierzeń»◊ Chwytać kogoś za słowa, czepiać się słów «złośliwie interpretować czyjąś wypowiedź»◊ Ubrać, ująć itp. coś w słowa «wyrazić coś mową lub pismem»◊ Nie przebierać w słowach «używać w rozmowie niecenzuralnych, często ordynarnych wyrazów, przezwisk, przekleństw»◊ Coś się kończy na słowach «coś nie dochodzi do realizacji, pozostaje w sferze projektów»◊ Liczyć się ze słowami «uważać na to, co się mówi, nie obrażać kogoś»◊ Nie dać komuś przyjść, dojść do słowa «mówiąc bez przerwy, nie pozwolić komuś wtrącić się do rozmowy»◊ Komuś brakuje słów (na wypowiedzenie czegoś) «ktoś nie umie się wypowiedzieć lub nie jest w stanie wyrazić czegoś, np. wdzięczności, podziwu itp. (z jakiegoś powodu, np. ze zdenerwowania)»2. tylko w lp «wypowiadanie się ustne lub pisemne; mowa, język»Słowo mówione, drukowane.
Mistrz słowa.
Dar słowa.
Potęga czyjegoś słowa.
∆ Słowo wiążące «wypowiedź wiążąca w całość poszczególne fragmenty programu artystycznego»∆ Słowo wstępne «tekst lub wypowiedź umieszczane przed właściwym utworem, zawierające komentarz utworu, wyjaśnienia itp.; wstęp, przedmowa»∆ Żywe słowo «deklamacje, wykład, konferansjerka, w przeciwieństwie do tekstów pisanych»∆ Wolność słowa «prawo obywatela do swobodnego wypowiadania swoich myśli w słowie i w piśmie»∆ praw. Ostatnie słowo oskarżonego, skazanego «wypowiedź podsądnego po mowach obrońcy i oskarżyciela, przed ogłoszeniem przez sąd wyroku»3. tylko w lp «obietnica, przysięga, zobowiązanie, poręczenie»Dać słowo.
Dotrzymać słowa.
Złamać słowo.
Ręczyć słowem.
∆ Słowo honoru, pot. pod słowem honoru «formułka wypowiadana przy uroczystej obietnicy, uroczystym poręczeniu czegoś, zapewnieniu o czymś swoim honorem, swoją uczciwością»◊ Rzucać słowa na wiatr «mówić coś (obiecywać, grozić itp.) bez zamiaru wypełnienia tego, dawać obietnice bez pokrycia»◊ Słowo daję, daję słowo, że… «zwrot podkreślający, wzmacniający jakąś wypowiedź»◊ Dać, pożyczyć coś komuś, zaciągnąć dług itp. na słowo (honoru) «pożyczyć coś komuś, zaciągnąć dług bez pokwitowania, tylko na poręczenie ustne»◊ Trzymam (trzymamy) cię za słowo «zwrot, którym mówiący wyraża ufność w spełnienie danej przez kogoś obietnicy, przypomina o danej przez kogoś obietnicy»◊ Zwrócić słowo «cofnąć obietnicę małżeństwa; zwolnić kogoś z obietnicy małżeństwa»◊ Być po słowie «być zaręczonym»□ Słowo się rzekło, kobyłka u płota.4. przestarz. «czasownik»dziś tylko w wyrażeniu: Słowo posiłkowe.
Słownik języka polskiego . 2013.
