- stać
- ndk, stoję, stoisz, stój, stał1. «o istotach żywych: trzymać się, być na nogach; zachowywać pozycję pionową, wspierając się na nogach»
Stać na palcach.
Stać na baczność.
Pracować stojąc.
Ledwie stoję na nogach ze zmęczenia.
Nie móc stać o własnych siłach.
∆ Stać na głowie «utrzymywać się w pozycji pionowej, podpierając się głową, a nogi mając wzniesione do góry»∆ Stać na rękach «utrzymywać się w pozycji pionowej, podpierając się rękami, a nogi mając wzniesione do góry»∆ Postawa, pozycja stojąca «postawa, w której ciało jest w pozycji pionowej»∆ Stać słupka «o zającu, króliku: zachowywać pozycję wyprostowaną»∆ Stój! Stać! itd. «rozkaz zatrzymania się, rozkaz zaprzestania jakiegoś działania»◊ Stać na nogach, na własnych, na mocnych nogach, o własnych siłach «być samodzielnym, niezależnym, często pod względem materialnym»◊ Wyjść, uciec itp. tak, jak ktoś stoi, jak stał «wyjść, uciec itp. w tym tylko, co się ma na sobie, przy sobie, nie zabierając nic ze sobą»2. «pozostawać w pozycji nieruchomej, nie ruszać się z miejsca, nie postępować naprzód; nie poruszać się, trwać nieruchomo»Nie stójmy na mrozie.
Żołnierze stali w szeregu.
Pociąg stoi na stacji.
Słońce stoi w zenicie.
∆ Stać na czatach, na straży, na warcie itp. «trzymać straż, pełnić wartę, czatować; strzec, pilnować czegoś»∆ Wody stojące «naturalne zbiorowiska wodne nie mające odpływu»◊ Stać jak skamieniały, jak wryty, jak piorunem rażony, jak wrośnięty w ziemię; stać jak posąg, jak słup, jak kołek «stać bez ruchu»◊ Stać jak na szpilkach, jak na rozżarzonych węglach «niecierpliwić się, chcąc skądś jak najszybciej odejść»◊ Stać na czele (czegoś), u steru czegoś «kierować czymś, przewodzić komuś, czemuś»◊ Stać na którymś miejscu, planie, stopniu; stać wysoko, nisko, na równi z kimś, z czymś «zajmować któreś miejsce wśród kogoś, czegoś, w rzędzie innych osób, rzeczy lub zjawisk; zajmować jakąś pozycję społeczną, towarzyską, polityczną»◊ Stać na przeszkodzie, na zawadzie, na drodze komuś, czemuś «przeszkadzać komuś, czemuś w czymś, utrudniać coś»◊ Stać na jakimś stanowisku, na stanowisku, że… «mieć pewien punkt widzenia, sądzić, uważać coś»◊ Stać na świeczniku «zajmować wybitne, przodujące, uprzywilejowane stanowisko; być luminarzem w jakiejś dziedzinie»◊ Stać na uboczu, z boku, na boku, z dala od czegoś «nie brać udziału w czymś, nie mieszać się do czegoś»◊ Stać na wysokości zadania «być odpowiednio przygotowanym, zdatnym do czegoś; nadawać się do spełnienia pewnej roli, funkcji, umieć sprostać jakiemuś zadaniu»◊ Stać nad grobem, jedną nogą w grobie «być bliskim śmierci»◊ Stać nad kimś jak kat nad dobrą duszą «pilnować kogoś bez przerwy, pilnując kogoś nie odstępować go ani na krok»◊ Stać nad przepaścią «być bliskim katastrofy, np. finansowej, gospodarczej, politycznej»◊ Brama, drzwi itp. stoją otworem «drzwi, brama itp. są szeroko otwarte»◊ Coś stoi przed kimś otworem «coś, np. wiedza, kariera jest dla kogoś dostępne»◊ Jakieś pomieszczenie stoi pustką, pustkami «jakieś pomieszczenie jest puste, niezamieszkałe»◊ Stać pod bronią «o wojsku: być uzbrojonym, gotowym do walki»◊ Coś stoi pod wodą «coś jest zalane wodą»◊ Stać poza czymś «być wyłączonym z czegoś, nie być objętym czymś, nie należeć do czegoś»◊ Stać (murem) przy kimś, przy czymś, przy czyimś boku, po czyjejś stronie «być wiernym komuś, czemuś, być czyimś stronnikiem»◊ Stać u progu, na progu czegoś «być bliskim czegoś»◊ Stać w gotowości, w pogotowiu (wojennym) «być gotowym (do boju), być przygotowanym do działania»◊ Coś stoi komuś w gardle «o pokarmie: uwięznąwszy w gardle, powodować dławienie»◊ Coś stoi komuś (kością, ością) w gardle «coś daje się komuś we znaki, jest komuś bardzo niemiłe»◊ Stać komuś w oczach, przed oczyma, w myślach, w pamięci «być przedmiotem czyichś myśli, wyobrażeń, wspomnień»◊ Stać w miejscu «nie robić postępów, nie rozwijać się»◊ Stać w obliczu czegoś, wobec czegoś «być bliskim czegoś; być w jakiejś sytuacji»◊ Coś stoi w ogniu, w płomieniach «coś pali się, płonie gwałtownie»◊ Coś (jakiś fakt, jakaś teoria) stoi w sprzeczności z czymś «jakiś fakt, jakaś teoria itp. nie zgadza się z czymś, nie pasuje do czegoś»◊ Stać z bronią u nogi «o wojsku: być gotowym do walki, wyczekiwać sposobnej chwili do walki»◊ Stać za kimś «ochraniać, popierać kogoś»◊ Stać źle, dobrze, mocno itp. «być w złym, dobrym położeniu, w dobrej, złej sytuacji, np. materialnej, politycznej»◊ Coś stoi między kimś a kimś «coś odgradza ludzi od siebie, utrudnia wzajemne stosunki, porozumienie»◊ Interesy, sprawy, rzeczy itp. stoją dobrze, źle «interesy, sprawy, rzeczy itp. przedstawiają się dobrze, źle, są w dobrym, złym stanie»◊ Kałuża, woda, błoto itp. stoi «kałuża, woda, błoto itp. nie wysycha, stale gdzieś jest»◊ pot. Umowa, ugoda stoi «coś jest ustalone, umówione, postanowione»◊ Stać po coś «czekać w kolejce na kupienie, otrzymanie czegoś»3. «o przedmiotach: być w położeniu pionowym; być postawionym, ustawionym, wzniesionym na czymś»Lampa stojąca.
Wierzba stojąca nad stawem.
Dom stał na pagórku.
Dookoła stołu stoją krzesła.
∆ Zboże stoi (w polu) «zboże rośnie na polu, jest jeszcze nie zżęte»◊ Kląć, przeklinać itp., na czym świat stoi «kląć, przeklinać dosadnie»4. zwykle w imiesł. przymiotnikowym czynnym «być podniesionym pionowo do góry; sterczeć»Włosy stojące jak szczotka.
Stojące uszy psa.
∆ Stojący kołnierzyk «kołnierzyk w formie paska przylegającego do szyi, nie wykładany; stójka»5. «być nieczynnym, unieruchomionym; nie działać, nie funkcjonować, nie pracować»Nie nakręcony zegarek stoi.
Fabryka, kopalnia, budowa, szkoła stoi.
Robota, praca stoi.
6. pot. «mieć, przedstawiać jakąś wartość»Papiery (wartościowe), pieniądze stoją wysoko, nisko.
Złoto, srebro stoi nisko, wysoko.
7. przestarz. «mieszkać, przebywać, kwaterować gdzieś okresowo»Wojsko stało we wsi.
8. dk a. ndk, tylko nieos.w czasie przeszłym, przestarz. «wystarczyć, wystarczać; częściej z przeczeniem - zabraknąć, braknąć»Nie stało im chleba.
◊ dziś żywa: Kogoś stać na coś «komuś wystarcza (pieniędzy) na coś, ktoś może zdobyć się na coś»
Słownik języka polskiego . 2013.
