by

(także z końcówkami osobowymi: bym, byś, byśmy, byście) «cząstka składowa form trybu warunkowego»

a) «pisana łącznie z formami osobowymi czasownika, z niektórymi spójnikami i partykułami»

Przeczytałbyś tę książkę.

Gdybym chciał, mógłbym się uczyć.

Czyżby to już koniec?

Byleby była pogoda.

b) «pisana rozłącznie po nieosobowych formach czasowników, po innych częściach mowy i po zaimkach przysłownych»

Kurs ukończono by we wrześniu.

Bez parasola by zmokła.

Tak daleko by nie doszedł.

Można by spróbować.

Kiedy by można wyjechać?

by «spójnik równoważny ze spójnikiem aby, żeby, łączący ze zdaniem nadrzędnym zdanie podrzędne»

a) «wyrażające cel tego, o czym mowa w zdaniu nadrzędnym»

Biegł, by zdążyć.

b) «wyrażające skutek tego, o czym mowa w zdaniu nadrzędnym»

Zbyt leniwy, by wziąć się do pracy.

c) «zawierające treść inną, niż można było oczekiwać na podstawie treści zdania nadrzędnego»

Wrócił do domu, by znowu wyjść.

d) «rozwijające lub dopełniające treść zdania nadrzędnego»

Prosili go, by tego nie robił.

◊ By nie rzec, by nie powiedzieć «zwrot wtrącony, używany w celu złagodzenia zbyt dobitnego określenia»

Duma, by nie rzec, pycha…