tak

I

1. «wyraz stanowiący potwierdzenie, uznanie czegoś za prawdziwe, słuszne, wyrażenie zgody na coś; często towarzyszy gestowi potwierdzenia»

Czy lubisz słodycze? - O, tak!

Widzisz ten dom? - Tak.

Pójdziesz ze mną do kina? Tak, ale jutro.

Czy możesz mi to obiecać? - Na pewno tak.

2. «wyraz wskazujący na znaczne nasilenie tego, co oznacza wyraz, któremu towarzyszy»

Był tak dobry!

Jak mogłaś tak o mnie zapomnieć!

Tak bym chciała, żeby już było lato!

Szkoda, że mieszkacie tak daleko!

3. «wyraz używany w zdaniach złożonych jako nawiązanie do zdania określającego stopień nasilenia, skutek, przyczynę czegoś»

Tak się zamyślił, że nie zauważył kolegi.

Tak się zachmurzyło, że chyba będzie padać.

Spał tak długo, że spóźnił się na pociąg.

Mam dziś dwa zebrania, tak że przyjdę dopiero wieczorem.

Nie mogłam dziś nic robić, tak mnie bolała głowa.

◊ Tak dalece «do tego stopnia»

4. «wyraz używany w funkcjach ekspresywnych, wyrażający, zależnie od kontekstu, sytuacji, zdziwienie, uniesienie, rozgoryczenie, ironię»

Byłam u ciebie wczoraj. Ach tak?

Przynieś mi tę książkę. - Tak, teraz to „przynieś"!

Wiedziałem, że to człowiek mądry, tak, właśnie mądry.

◊ Tak sobie, tak jakoś a) «jako tako, nie bardzo» b) «bez istotnego powodu»

◊ pot. Żebym tak zdrów był! «zwrot ekspresywny, wyrażający bardzo mocne zapewnienie kogoś o prawdziwości własnych słów»

5. «wyraz odnoszący się zwykle do orzeczenia, po którym często następuje zdanie uzupełniające, rozwijające to, do czego się to orzeczenie odnosi (używany też w zwrotach porównawczych); w ten sposób, w taki sposób»

Wszedł tak, że nikt go nie zauważył.

Postąpił tak, jak mu poradzono.

Nie pracował już tak dobrze, jak dawniej.

Zrobimy tak: ja wyjadę pierwsza, a ty po kilku dniach.

Widocznie tak już musi być.

Tak się złożyło, że nie mogłem tego załatwić.

Bywa i tak, że z początku nic nie wychodzi.

Usiądź przy mnie, ot, tak.

Przepisy dotyczą tak samo mężczyzn, jak kobiet.

∆ Tak zwany «wyrażenie wprowadzające nową nazwę lub podające w wątpliwość trafność użycia jakiegoś wyrazu, albo nadające temu wyrazowi zabarwienie ironiczne, lekceważące»

◊ I tak «choćby się nawet coś zrobiło; mimo to»

◊ I tak dalej «wyrażenie zastępujące dalsze wyliczanie czegoś»

◊ Dobrze (komuś) tak «wyrażenie ekspresywne, oznaczające zadowolenie, triumf z czyjegoś niepowodzenia, które zwykle było skutkiem popełnionego błędu (niekiedy ironicznie o sobie)»

◊ Tak czy tak, tak czy siak, tak czy owak «niezależnie od okoliczności; mimo wszystko»

◊ Tak a tak, tak i tak «wyrażenie zastępujące dokładne określenie treści, do której się odnosi, zwykle jakiejś nazwy lub nazwiska»

◊ pot. Że tak powiem, że się tak wyrażę «zwrot wtrącony, osłabiający wypowiedź, nadający jej charakter oględny»

□ Jak sobie pościelesz, tak się wyśpisz.

II

ndm

«wyraz dźwiękonaśladowczy, zwykle powtórzony, lub używany w połączeniu z tik»

Koła pociągu stukały: tak-tak-tak.

Zegar tykał: tik-tak, tik-tak.