- cały
- cali1. «ogarniający zupełnie, całkowicie, od początku do końca (w przestrzeni, czasie, ilości, liczbie), obejmujący wszystkie składowe części; wszystek, pełny, zupełny»
Cały czas, cały dzień.
Całe życie.
Ktoś cały mokry.
Figurka cała ze złota.
Widok na całą okolicę.
Pchać się całym ciałem, całym sobą.
Coś trwa całe pięć godzin, całe siedem lat.
∆ Na cały regulator «o działaniu, grze odbiornika radiowego, telewizyjnego itp.: bardzo głośno, przy maksymalnie otwartym głośniku»∆ muz. Cały ton «jednostka odległości dwóch dźwięków różnej wysokości, składająca się z dwóch półtonów»◊ Cała prawda «zupełna, szczera prawda»◊ Cała rzecz w tym «o to chodzi; wszystko polega na tym…»◊ Cały szereg (np. spraw, ludzi) «dużo, mnóstwo, wiele»◊ Całą duszą, całym sercem, z całej duszy, z całego serca «niezwykle, bardzo; bardzo serdecznie»◊ Całą parą «szybko, bardzo intensywnie, ze wszystkich sił»Uczyć się, pracować całą parą.
◊ Całym pędem «bardzo szybko»◊ Całymi godzinami, dniami, latami itp.; po całych dniach, latach… «przez wiele godzin, dni, lat»◊ Ktoś, coś cały w czymś a) «o kimś, o czymś całkowicie pokrytym, otoczonym, ozdobionym czymś, ubranym w coś»Kobieta cała w czerni.
Dom cały w kwiatach, w zieleni.
b) «o kimś, o czymś pełnym czegoś, podlegającym jakiemuś stanowi, wykonującym jakąś czynność»Ktoś cały we łzach, w uśmiechach, rumieńcach, ukłonach.
Psiak cały w podskokach.
◊ Na całe gardło, na cały głos «bardzo głośno»◊ Na całej linii «całkowicie, pod każdym względem»◊ W całej pełni «całkowicie, zupełnie; całkowity, zupełny»◊ W całym znaczeniu tego słowa, wyrazu «w najwyższym stopniu; istotnie, rzeczywiście, co się zowie; istotny, rzeczywisty, prawdziwy»◊ Z całej siły, z całych sił «bardzo mocno; z wysiłkiem»◊ Oddychać całą piersią «oddychać głęboko»◊ Zapomnieć o całym świecie «zapomnieć o wszystkim»◊ pot. Cały…; ten cały (w połączeniu z nazwiskiem, imieniem, tytułem itp.) «lekceważąco o kimś»Co mnie obchodzi ten cały kierownik.
◊ Cały ojciec, cała matka «o synu lub córce: bardzo podobny, podobna do ojca, do matki»◊ Całą gębą (w połączeniu z rzeczownikiem) «prawdziwy, co się zowie; naprawdę»Pan całą gębą.
◊ Śmiać się całą gębą «śmiać się bardzo szczerze, serdecznie»2. «jedyny, wyłączny»Całe umeblowanie pokoju stanowiły stół i krzesła.
Sucharki i mleko są jej całym pożywieniem.
To dziecko to cała moja pociecha.
3. «duży, znaczny, wielki»Cały stos listów do wysłania.
Mieć całą masę kłopotów.
Witali się z całą serdecznością.
◊ Całe szczęście (że…) «(to) bardzo szczęśliwie…»◊ O całe niebo (lepiej, lepszy) «o wiele (lepiej, lepszy); ogromnie, bardzo»4. stopień wyższy calszy«znajdujący się w dobrym stanie, nie naruszony, nie uszkodzony, nie zniszczony, niedziurawy; o człowieku: zdrowy, żywy»Całe ubranie, buty.
Dach nad domem był calszy (bardziej cały) niż nad gankiem.
Wrócił z wojny cały i zdrów.
Uciekaj, pókiś cały!
◊ Szukać dziury w całym «doszukiwać się błędów, braków, niewłaściwości tam, gdzie ich nie ma»□ Wilk syty i owca (koza) cała «obie strony są zadowolone, nie pokrzywdzone»5. pot. «przejawiający wszystkie charakterystyczne dla siebie cechy»W tym odruchu był cały on.
cała w użyciu rzecz.∆ mors. Cała naprzód; cała wstecz «komenda do maszynowni oznaczająca, że maszyny statku mają pracować z maksymalną mocą (dla posuwania statku naprzód lub wstecz)»na całego pot. «mocno, intensywnie, w pełni, zdecydowanie; ryzykując wszystko»Wpaść na całego.
Iść w życiu na całego (także w funkcji przymiotnika): Zabawa na całego.
Słownik języka polskiego . 2013.
