trząść

ndk XI, trzęsę, trzęsiesz, trzęś a. trząś, trzęście a. trząście, trząsł, trzęsła, trzęśli, trzęsiony

1. «poruszać czymś, kimś raz po raz energicznie, gwałtownie, wywołując chwianie się; szamotać»

Trząść głową.

Koń trzęsie łbem, grzywą.

Wichura trzęsła drzewami.

Trząść kogoś za ramiona.

Trząść śpiącym albo śpiącego, aby się zbudził.

∆ Trząść owoce «mocno poruszać, chwiać drzewem (gałęziami), aby spadały owoce; strząsać owoce z drzewa»

∆ przestarz. Trząść nawóz «rozrzucać, roztrząsać obornik na polu»

◊ Kogoś (aż) trzęsie «ktoś jest przeziębiony, ma dreszcze lub ktoś jest bardzo zły, rozgniewany, oburzony»

◊ Gorączka, zimno kogoś a. kimś trzęsie «gorączka, zimno powoduje u kogoś powstanie dreszczy, drgawek»

◊ Złość kogoś (kimś) trzęsie «ktoś jest bardzo zły, czasem tak, że aż drży, dygoce ze złości»

◊ Trząść głową nad czymś «dziwić się czemuś, zastanawiać się nad czymś (kiwając głową)»

◊ posp. Trząść portkami «bardzo się bać; drżeć ze strachu»

2. «o środkach lokomocji: jechać nierówno powodując podskakiwanie wiezionych ludzi i przedmiotów»

Bryczka, wóz trzęsie.

3. pot. «rządzić czymś despotycznie, samowładnie, decydować o wszystkim, wszystko sobie podporządkowywać»

Trząść domem.

Trząść całym biurem.

trząść się

1. «ulegać drganiu, wstrząsom; dygotać, drgać, drżeć»

Szyby się trzęsą od huku.

Ziemia trzęsła się od wybuchów.

Głowa się komuś trzęsie ze starości.

Nogi się komuś trzęsą ze zmęczenia.

Usta, wargi komuś się trzęsą ze wzruszenia.

Trząść się od płaczu, z płaczu.

Trząść się ze strachu.

Trząść się z zimna, od zimna.

Trząść się ze śmiechu.

Trząść się z gniewu, z oburzenia, ze złości.

Trząść się jak w febrze.

◊ pot. Jeść aż się uszy trzęsą «jeść łapczywie, z apetytem, duże ilości»

◊ Trząść się jak barani ogon, jak galareta (rzad. lub książk. jak liść osiki, jak listek) «bardzo się trząść, zwykle ze strachu»

◊ Trząść się na wozie, na koniu, w pociągu, bryczką, po wybojach itp. «odbywać podróż w niewygodnych warunkach, po złych drogach»

◊ Trząść się nad kimś, nad czymś lub o kogoś, o coś «być przesadnie troskliwym, przesadnie przejmować się kimś, czymś, bać się o kogoś, o coś»

◊ Coś, gdzieś (np. miasto, w mieście) trzęsie się od plotek «gdzieś się plotkuje wiele na jakiś temat»

◊ Sala, widownia, teatr trzęsie się od oklasków, od śpiewu itp. «w sali, w teatrze rozbrzmiewają głośne oklaski, śpiewy itp.»

2. «o głosie: brzmieć nierówno, drżeć, załamywać się»

Mówić, śpiewać trzęsącym się głosem.

Głos mu się trząsł ze wzruszenia.