- ucho
- n II; lm MB. uszy, D. uszu (uszów), C. uszom, N. uszami (uszyma), Ms. uszach1. «parzysty narząd słuchu i równowagi u kręgowców (u człowieka i ssaków składający się z ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego) znajdujący się po obu stronach głowy; małżowina uszna»
Uszy odstające, przylegające.
Duże, małe uszy.
Obwisłe uszy u psa.
Klipsy w uszach.
Ciągnąć za uszy.
Wytargać za ucho, za uszy.
Dostać, oberwać, zdzielić kogoś po uchu, przez ucho.
Mówić (komuś) do ucha, na ucho, w ucho.
Trzepnąć w ucho.
Ogłuchnąć na jedno ucho.
Odgarnąć włosy za uszy.
Przyłożyć, przytknąć dłoń do ucha.
Przyłożyć ucho do ściany.
Nałożyć kapelusz na uszy.
Komuś brzmi, dzwoni, dźwięczy, szumi w uszach.
∆ Zapalenie ucha «ostre lub przewlekłe schorzenie ucha, najczęściej środkowego, wywołane zakażeniem bakteryjnym lub występujące (głównie u dzieci) w czasie trwania choroby zakaźnej (np. odry)»◊ Czujne, wyczulone, dobre, wprawne ucho «dobrze funkcjonujący narząd słuchu, bardzo dobry słuch»◊ Muzykalne ucho «słuch rozróżniający dokładnie tony i ich wysokość»◊ Niepowołane uszy «ktoś, kto nie powinien słyszeć tego, o czym się mówi»◊ Uszy do góry «trzymaj się, nie poddawaj się zniechęceniu, bądź dobrej myśli»◊ Być czyimś uchem i okiem «być czyimś informatorem, donosicielem»◊ Coś (np. głos, śpiew, słowa itp.) dobiega, dochodzi, dociera, dolatuje do czyichś uszu «coś jest słyszane, coś daje się słyszeć»◊ Coś (np. świst, przeciągły ton) drażni, przeszywa, razi, rozdziera ucho, uszy; coś świdruje, wierci w uszach «coś wywołuje nieprzyjemne wrażenie słuchowe»◊ Coś (np. muzyka) głaszcze, pieści ucho, uszy «coś wywołuje przyjemne wrażenie słuchowe»◊ Kłaść, tulić uszy po sobie a) «o zwierzęciu: zbliżać uszy do głowy (oznaka strachu)» b) «o człowieku: stawać się potulnym, pokornym»◊ Strzyc uszami, uchem a) «o zwierzęciu: szybko poruszać postawionymi pionowo uszami» b) pot. «o ludziach: nasłuchiwać, podsłuchiwać»◊ Nastawić uszy, nadstawić ucha albo uszu «zacząć pilnie nadsłuchiwać»◊ Chwytać, łowić uchem «słuchać z uwagą, z natężeniem; starać się coś usłyszeć»◊ Kłaść coś komuś do uszu, w uszy «przekonywać kogoś o czymś usilnie»◊ Puszczać coś mimo uszu «nie słuchać czegoś; nie zważać na to, co ktoś mówi»◊ Słyszeć na własne uszy «słyszeć samemu»◊ Słuchać jednym uchem (a drugim wypuszczać) «słuchać nieuważnie»◊ Coś jednym uchem wchodzi, wlatuje, a drugim wychodzi, wylatuje «łatwo się zapomina to, co się usłyszało»◊ Nie wierzyć, nie chcieć wierzyć własnym uszom «być zdziwionym, zaskoczonym tym, co się usłyszało»◊ Zamykać, zatykać uszy na coś «nie chcieć czegoś słuchać, słyszeć; nie reagować na to, co się słyszy, co dochodzi do świadomości»◊ Zobaczyć swoje ucho prędzej, raczej niż…, aniżeli… «zwrot używany dla zaznaczenia, że coś jest niemożliwe, że się nie stanie»◊ Zaangażować się w coś, tkwić w czymś po uszy «zaangażować się w coś bardzo, być czymś całkowicie zaabsorbowanym»◊ Zadłużyć się, być w długach po uszy; zakochać się po uszy itp. «zadłużyć się bardzo, być w długach całkowicie; zakochać się bardzo itp.»◊ Mieć uszy pełne czegoś (np. wrzasku, hałasu) «słyszeć coś (np. wrzask, hałas) w nadmiarze; mieć dość słuchania czegoś (np. głośnej muzyki)»◊ Mieć czegoś, kogoś po uszy, po same uszy, powyżej uszu «mieć czegoś (nieprzyjemnego) dość, za dużo, mieć kogoś dość»◊ Ciągnąć, wyciągać kogoś za uszy «wkładać wiele wysiłków w dopomaganie komuś, kto nie nadaje się do czegoś, nie umie czegoś»◊ Czerwienić, rumienić się po uszy «czerwienić się na całej twarzy, bardzo się czerwienić»◊ Jeść, zajadać, wcinać aż się (komuś) uszy trzęsą «jeść z apetytem, łapczywie»◊ Śmiać się, roześmiać się, ziewać od ucha do ucha «śmiać się, roześmiać się, ziewać szeroko otwierając usta; śmiać się serdecznie»◊ Spać na oba uszy «spać mocno»◊ Coś obiło się komuś o uszy «ktoś coś słyszał, ale nic o tym bliżej nie wie»◊ Uszy bolą, pękają, puchną od czegoś «nie można czegoś słuchać, przykro jest czegoś słuchać»◊ Uszy więdną «o wrażeniu, które wywołuje słuchanie czegoś wulgarnego, nieprzyzwoitego»◊ pot. Coś wylewa się komuś uszami «komuś przykrzy się słuchanie czegoś, co słyszy zbyt często»◊ Grać, wygrywać (posp. rżnąć) od ucha «grać, wygrywać raźno, żywo, z zapałem»◊ Mieć usta (posp. gębę) od ucha do ucha a) «mieć bardzo szerokie usta» b) «być kłótliwym, mówić dużo, głośno»◊ Natrzeć komuś uszu «skarcić kogoś, udzielić komuś nagany»◊ żart. Dostać, zobaczyć ucho od śledzia «nie dostać, nie zobaczyć czegoś wcale»◊ przestarz. Ośle uszy «zagięte rogi kartek książki lub zeszytu»◊ Uczciwszy uszy «zwrot wtrącany dla złagodzenia jakiejś obrażającej lub nieco wulgarnej wypowiedzi; z przeproszeniem»□ Słuchaj uchem, a nie brzuchem.□ Ściany mają uszy «należy mówić cicho, bo ktoś może podsłuchać»2. zwykle w lm «klapki przy czapce, opuszczane dla zasłonięcia uszu, kiedy jest zimno, mroźno»Czapka z uszami.
Uszy u czapki.
3. lm M. ucha (uszy), D. uch, uszu a. uszów, C. uchom a. uszom, N. uchami a. uszami, Ms. uchach a. uszach«uchwyt w kształcie koła, łuku, prostokąta lub pętli; zwykle uchwyt naczynia; otwór do nawlekania czegoś»Ucho dzbana.
Ucho igły.
Dzban, kubek, garnek, rondel z uchem, z uchami.
∆ techn. Ucho holownicze «urządzenie zaczepowe w postaci haka lub zamkniętego ogniwa, zamocowanego do przedniej poprzeczki ramy samochodu, umożliwiające holowanie uszkodzonego samochodu»∆ Ucho liny «koniec liny zagięty i wpleciony w nią, zwykle wzmocniony i usztywniony kauszą»□ Póty dzban wodę nosi, póki się ucho nie urwie.
Słownik języka polskiego . 2013.
