- uderzyć
- dk VIb, \uderzyćrzę, \uderzyćrzysz, uderz, \uderzyćrzył, \uderzyćrzony - uderzać ndk I, \uderzyćam, \uderzyćasz, \uderzyćają, \uderzyćaj, \uderzyćał, \uderzyćany1. «zadać cios, raz»
Uderzyć kogoś pięścią, dłonią.
Uderzyć w twarz, po twarzy, w szczękę.
◊ Uderzyć w czyjąś słabą stronę «wyzyskać czyjąś słabość, czyjeś upodobanie lub uprzedzenie do czegoś»◊ Uderzyć (kogoś) na odlew «z rozmachem, gwałtownie uderzyć (kogoś) ręką; dawniej też uderzyć z lewej, od lewej strony»◊ pot. Coś uderza kogoś po kieszeni «coś powoduje czyjeś straty materialne; coś powoduje wydatki»□ Kto chce psa uderzyć, ten zawsze kij znajdzie.przen. «spowodować czyjąś stratę, jakąś szkod껯ycie uderzyło go mocno.
2. «zbliżyć, przytknąć coś do czegoś szybko i z pewną siłą, z rozmachem; walnąć, stuknąć»Uderzać siekierą w drzewo.
Uderzyć pięścią w stół.
Uderzyć głową o mur, o głaz.
◊ Uderzyć w dzwony, w kotły, w trąby, w struny, w klawisze «zacząć dzwonić, bębnić, trąbić; zagrać na jakimś instrumencie (strunowym lub klawiszowym)»◊ Uderzyć na alarm, na trwogę «zaalarmować biciem w dzwony, w bębny»◊ Uderzyć w jakiś (np. w podniosły, w patriotyczny) ton, w jakąś nutę, strunę «zaakcentować coś w swojej wypowiedzi, nadać pewien charakter swojej wypowiedzi»◊ Uderzyć w czułą strunę «dotknąć rzeczy, sprawy żywo kogoś obchodzącej, takiej, na którą ktoś jest wrażliwy»◊ gw. miejska Uderzać w gaz «pić wódkę»◊ Uderzyć w kimono «usnąć»◊ pot. Uderzyć w płacz, w krzyk, w śmiech itp. «zacząć nagle, głośno płakać, krzyczeć, śmiać się»◊ Uderzyć w pokorę «okazać pokorę»◊ przestarz. Uderzyć czołem «ukłonić się nisko, czołobitnie, do ziemi; oddać hołd, ukorzyć się»□ Uderz w stół, a nożyce się odezwą «kto ma coś na sumieniu, dosłucha się aluzji nawet wtedy, kiedy mówiący nie miał jej na myśli»3. «gwałtownie spaść na coś, zetknąć się z jakąś przeszkodą, zderzyć się z czymś»Fale uderzają o brzeg.
Wicher uderzył z wielką siłą o burtę statku.
Gwałtowne poty uderzyły na kogoś.
∆ Krew uderzyła komuś do głowy, do mózgu «krew gwałtownie napłynęła komuś do mózgu»◊ Serce, puls, tętno uderza «serce, puls tętni; tętno bije, pulsuje»◊ Coś uderzyło w (czyjeś) oczy, uszy, nozdrza «coś dało się nagle widzieć, słyszeć, czuć (węchem)»◊ Sława, powodzenie itp. uderzyły komuś do głowy «ktoś stał się zarozumiały, pyszny na skutek zdobycia sławy, powodzenia»◊ Jakiś trunek (np. wino, wódka) uderzył komuś do głowy «jakiś trunek zaczął działać na kogoś; ktoś się upił»◊ Woda sodowa uderzyła komuś do głowy «komuś zaczęło się wydawać po jakimś (nawet nieznacznym) sukcesie, awansie, że jest ważną osobą»◊ książk. Godzina (np. pierwsza, dwunasta) uderza «zegar bije lub dzwoni na oznaczenie danej godziny»◊ przestarz. Działa, dzwony, bębny, trąby uderzyły «rozległ się huk dział, głos bębnów, trąb, dzwonów»◊ Zegar uderzył godzinę «zegar wydzwonił daną godzinę, wybił na oznaczenie danej godziny»4. «natrzeć, napaść, zaatakować»Uderzać na nieprzyjaciela, na twierdzę.
Wojska uderzyły na tyły wroga.
We wrześniu 1939 r. Niemcy uderzyły na Polskę.
przen. «skrytykować, wystąpić przeciw czemuś»Satyra uderzała w wady Sarmatów.
5. «zwrócić czyjąś uwagę, rzucić się w oczy; zastanowić, zadziwić»Uderzyła go jej uroda.
Uderzyła nas czystość ulic tego miasta.
Uderzyło ją dziwne spostrzeżenie.
Uderzyła go nagła myśl.
6. pot. «udać się, odwołać się, zwrócić się do kogoś, do czegoś o coś»Wie, do kogo (dokąd) uderzyć, aby załatwić swoje sprawy.
◊ Uderzać do panny, do dziewczyny, przestarz. uderzać w konkury «starać się o względy, o rękę (panny, dziewczyny); zalecać się»uderzyć się - uderzać się1. «mocno, z rozmachem zetknąć się częścią ciała z czymś; potrącić sobą coś»Uderzyć się o wystający kamień, o kant stołu, o szafę.
2. «zadać sobie raz, cios; uderzyć dłonią, palcami lub jakimś przedmiotem trzymanym w ręku w jakąś część swego ciała»Uderzyć się w czoło.
Uderzać się po nogach.
◊ Uderzać się w piersi «uderzać pięścią w swoją pierś na znak, że się mówi prawdę, albo że się uznaje swą winę, że się wyraża żal, skruchę»◊ pot. Uderzyć się w czoło «pomyśleć rozsądnie, logicznie, opamiętać się»3. «uderzyć siebie wzajemnie; zderzyć się»Mijając się uderzyli się głowami.
Słownik języka polskiego . 2013.
