walić

ndk VIa, \walićlę, \walićlisz, wal, \walićlił, \walićlony - walnąć dk Va, \walićnę, \walićniesz, \walićnij, \walićnął, \walićnęła, \walićnęli, \walićnięty, \walićnąwszy

1. tylko ndk «powodować rozpadanie się, upadek czegoś; burzyć, rozwalać, przewracać coś»

Walić domy, mury.

Wicher walił stare drzewa.

◊ Coś (np. choroba, zmęczenie) wali kogoś z nóg «coś odbiera komuś siły, nie pozwala stać»

2. pot. «uderzać mocno, bić, tłuc, grzmocić, zadawać razy, ciosy; mocno stukać, łomotać»

Walić siekierą w drzewo.

Walić głową o ścianę.

Walić kilofem w ziemię.

Walnąć pięścią w stół.

Walić kogoś kijem po plecach.

Walnął drzwiami, aż huknęło.

Deszcz wali w szyby, o szyby.

◊ Walić w bęben, w fortepian, w klawisze itp. «mocno uderzać przy grze na bębnie, na fortepianie; wybijać rytm na bębnie, na fortepianie itp.»

◊ Serce, tętno komuś wali «komuś serce bije mocno, komuś krew silnie pulsuje»

3. częściej ndk, pot. «rzucać, sypać coś z siłą, w dużej ilości»

Walić węgiel do pieca.

Walnął naręcze drzewa na podłogę.

◊ Walić coś na kogoś «obciążać, obarczać kogoś czymś»

4. pot. «strzelać z dział, z broni palnej, trafiać pociskami; o działach: wyrzucać pociski; o pociskach, gromach itp.: spadać, uderzać, wybuchać, trafiać w kogoś, w coś»

Walić z armat.

Artyleria waliła celnie.

Moździerze waliły gęsto.

Bomba walnęła w dom.

Piorun walnął w drzewo.

5. tylko ndk, pot. «wydobywać się skądś w sposób gwałtowny, szybki, z siłą; rozchodzić się, rozprzestrzeniać się w dużej ilości, masie; intensywnie padać, sypać się, płynąć itp.; bić, tryskać, buchać»

Dym wali z komina.

Śnieg walił gęsto.

Woda wali rynsztokami.

6. tylko ndk, pot. «iść, jechać tłumnie, gromadnie, w masie - szybko, śmiało, zdecydowanie, pewnie; biec, pędzić, gnać; sunąć, ciągnąć»

Tłumy waliły na wystawę.

Wojsko wali przez wieś.

Sznury aut waliły szosą.

Pociąg walił z łoskotem.

Wal prosto do domu.

7. częściej ndk, pot. «mówić śmiało, bezceremonialnie, bez ogródek»

Walić prawdę prosto z mostu.

Wal, co masz na wątrobie.

walić się - walnąć się

1. tylko ndk «rozpadać się w gruzy, na kawałki; zamieniać się w ruinę, być w ruinie, grozić zawaleniem; przewracać się, rozwalać się»

Mur walił się ze starości, od starości.

Waląca się chałupa.

◊ Choćby się góry, mury waliły… «choćby się nie wiadomo co działo, mimo wszelkich przeszkód, trudności…»

◊ Świat się wali «dzieje się coś strasznego»

przen.

Plan się wali.

Tron się walił.

2. pot. «bić samego siebie; uderzać się»

Walić się w piersi.

Walić się rękami po udach.

Walnąć się o kant stołu.

3. zwykle ndk, pot. «bić jeden drugiego, wzajemnie sobie zadawać ciosy»

Chłopcy w bójce walili się, gdzie popadło.

4. zwykle ndk, pot. «spadać (na coś, na kogoś) całym ciężarem; obsuwać się, osypywać się»

Z dachu wali się sterta śniegu.

Tynk walił się im na głowy.

Samolot walił się na ziemię.

przen.

Nieszczęścia walą się na kogoś.

5. częściej ndk, pot. «kłaść się ciężko, bezwładnie; przewracać się, upadać»

Zmęczeni marszem walili się na trawę.

Walnął się spać.

Walić się z konia, z siodła na ziemię.

A na wojnie świszczą kule, lud się wali, jako snopy. (Konopnicka)

◊ Walić się z nóg «nie móc ustać na nogach z powodu zmęczenia, wyczerpania, choroby»

◊ Ktoś wali się jak kłoda, jak długi «ktoś upada bezwładnie, całym ciężarem ciała»