wiatr

m IV, D. -u, Ms. wietrze; lm M. -y

1. «poziomy ruch powietrza powstający wskutek nierównomiernego rozkładu ciśnienia atmosferycznego na powierzchni Ziemi; prąd, strumień powietrza»

Wiatr północny.

Gwałtowny, porywisty, przejmujący, silny wiatr.

Wiatr sztormowy.

Ciepły, lodowaty, mroźny, orzeźwiający, suchy, wilgotny, zimny wiatr.

Wiatr arktyczny, lądowy, morski, stepowy.

Kierunek wiatru.

Podmuch, powiew, tchnienie wiatru.

Poryw wiatru.

Siła wiatru.

Osłonić się, osłaniać coś od wiatru.

Zmagać się z wiatrem.

Wystawić twarz na wiatr.

Coś się chwieje, ugina od wiatru.

Coś się gnie, kołysze, powiewa, łopocze na wietrze.

Wiatr się zrywa, wzmaga, dmie, wieje, przycicha, ustaje.

Wiatr się uspokaja.

Wiatr łamie, wyrywa drzewa, przewraca słupy, zrywa dachy.

Wiatr pędzi, gna.

Wiatr przenika, przewiewa na wskroś, przejmuje do szpiku kości, smaga w twarz (po twarzy), tamuje oddech.

Wiatr jęczy za oknami.

Wiatr, że mało głowy nie urwie.

Jeden wiatr - w polu wiał, drugi wiatr - w sadzie grał: cichuteńko, leciuteńko liście pieścił i szeleścił, mdlał…(Tuwim)

∆ Pod wiatr, przeciw wiatrowi «w kierunku przeciwnym niż wieje wiatr; pod prąd powietrza»

∆ Z wiatrem «w kierunku wiania wiatru; z prądem powietrza»

∆ meteor. Wiatr halny → halny

∆ Wiatr monsunowy → monsun

∆ Wiatr pasatowy → pasat

∆ Róża wiatrów «graficzne przedstawienie rozkładu kierunków wiatrów w określonym punkcie lub obszarze; ma postać punktu lub kółka, z którego rozchodzą się promienie odpowiadające stronom świata»

∆ żegl. Pełny wiatr «wiatr wiejący od strony rufy; kurs statku płynącego z wiatrem»

∆ Kurs na wiatr «kurs statku płynącego pod wiatr»

∆ Kurs z wiatrem «kurs statku podczas wiatru wiejącego od strony rufy»

◊ Pomyślny, przychylny, szczęśliwy wiatr a) «wiatr sprzyjający żegludze, odpowiedni ze względu na kierunek podróży» b) «sprzyjające czemuś warunki»

◊ Czuć, wiedzieć itp., skąd wiatr wieje «wyczuwać, orientować się, co się dzieje, jakie się zapowiadają zmiany i dostosowywać się do aktualnej sytuacji»

◊ Iść, pędzić, stawać itp. z wiatrem w zawody «posuwać się bardzo prędko, jakby ścigając się»

◊ Łapać, schwycić wiatr (w żagle) a) «o żeglarzach: płynąć z wiatrem» b) «wykorzystywać, wykorzystać sprzyjające okoliczności»

◊ Mówić na wiatr, rzucać słowa na wiatr «mówić, obiecywać coś w sposób nieodpowiedzialny»

◊ Powiało (skądś) jakimś wiatrem, wieje jakiś wiatr (skądś) itp. «odczuwa się, dają się odczuć jakieś zmiany; pojawiły się, pojawiają się jakieś tendencje, prądy»

◊ Szukaj wiatru w polu! «zwrot używany w sytuacji, gdy ktoś uciekł i dobrze się ukrył, tak, że daremne byłyby poszukiwania»

◊ Ubranie (płaszcz, palto itp.) wiatrem podszyte «ubranie (płaszcz, palto) nie dość ciepłe, przepuszczające zimno, liche, nędzne»

◊ pot. Rozpędzić, wypędzić, wygnać itp. kogoś na cztery wiatry «rozpędzić, wypędzić, wygnać brutalnie, bezwzględnie, nie dając możności powrotu»

◊ posp. Wystawić kogoś (rufą) do wiatru «oszukać, zawieść kogoś; nabrać kogoś»

□ Biednemu zawsze wiatr (wieje) w oczy.

□ Kto wiatr sieje, burzę zbiera.

2. zwykle w lm, posp. «substancje lotne wytwarzane w jelitach na skutek zaburzeń w procesie trawienia, wydalane przez odbyt; gazy»

Puszczać wiatry.

3. łow. «powonienie; węch zwierzyny, psa myśliwskiego»

Ostry, czuły wiatr psa, dzika.

4. łow. «zapach właściwy danemu zwierzęciu, człowiekowi, wyczuwany przez zwierzę węchem»