ziemia

ż I, DCMs. \ziemiami; lm D. ziem

1. (jako termin astronomiczny pisze się wielką literą) blm

«trzecia według oddalenia od Słońca planeta Układu Słonecznego, ciało niebieskie o kształcie zbliżonym do elipsoidy obrotowej, obiegające Słońce po orbicie eliptycznej, składające się ze skorupy (litosfery), płaszcza i jądra, siedlisko życia organicznego; glob ziemski, kula ziemska»

Obrót Ziemi dokoła swojej osi.

Historia Ziemi.

Nauka o Ziemi.

Powierzchnia, wnętrze ziemi.

∆ Trzęsienie ziemi «drgania, kołysania powierzchni skorupy ziemskiej wywołane przez wstrząsy podziemne»

◊ Znieść, zetrzeć itp. coś (kogoś) z powierzchni, rzad. z oblicza ziemi «zniszczyć, zburzyć coś całkowicie, spowodować czyjąś klęskę, śmierć»

◊ Poruszyć niebo i ziemię «zrobić wszystko możliwe, użyć wszelkich możliwych sposobów, środków dla osiągnięcia czegoś»

◊ Być zawieszonym, pozostawać, tkwić itp. między niebem a ziemią «wykazywać niezdecydowanie, wahanie w jakiejś sprawie; być, czuć się obcym w jakimś środowisku, nie związanym z jakimś środowiskiem»

◊ Spaść, wrócić, zstąpić na ziemię; chodzić, stąpać (twardo) po ziemi, trzymać się ziemi «przestać marzyć, fantazjować, stać się trzeźwym, zwrócić się ku sprawom praktycznym; nie kierować się fantazją, być realistą»

◊ To niebo i ziemia; jak niebo i ziemia «o ludziach, przedmiotach, zjawiskach zupełnie do siebie niepodobnych, różniących się kontrastowo»

◊ pot. Ktoś, coś nie z tej ziemi «ktoś niezwykły (zwłaszcza w znaczeniu ujemnym lub ironicznie), coś niesamowitego, nieprawdopodobnego»

2. «wierzchnia warstwa lądu; grunt, gleba»

Gliniasta, kamienista, piaskowa, torfiasta ziemia.

Urodzajna, pszeniczna, żyzna, tłusta, dobra ziemia.

Ziemia inspektowa, kompostowa.

Grząska, lekka, pulchna, rozmiękła, zeschła, zmarznięta ziemia.

Ziemia orna, uprawna.

Grudka, garść ziemi.

Doniczki, skrzynki z ziemią.

Bronować, grabić, kopać, nawozić, orać, spulchniać, uprawiać, użyźniać ziemię.

Wyjałowić ziemię.

Zająć ziemię pod uprawę.

Rośliny ciągną (pobierają) pokarm, soki z ziemi.

Wyrywać chwasty z ziemi.

Kiełki, pędy, rośliny wychodzą, wyłażą z ziemi.

Ziemia leży odłogiem.

∆ chem. Metale ziem alkalicznych «pierwiastki chemiczne stanowiące II grupę główną układu okresowego, lekkie, miękkie metale o srebrzystym połysku; wapniowce»

∆ Pierwiastki (metale) ziem rzadkich «pierwiastki chemiczne stanowiące III grupę poboczną układu okresowego (skandowce) lub często tylko lantanowce, czasem i aktynowce»

∆ Ziemie rzadkie «tlenki pierwiastków chemicznych wchodzących w skład III grupy pobocznej układu okresowego pierwiastków»

◊ Pójść do ziemi, spocząć w ziemi «umrzeć»

◊ Leżeć w ziemi, pot. gryźć ziemię, posp. gnić w ziemi «nie żyć»

3. blm

«to, po czym się chodzi, grunt pod nogami; powierzchnia gruntu; potocznie także: podłoga»

Paść, osunąć się na ziemię.

Rzucić czymś o ziemię.

Coś spadło ze stołu na ziemię.

Samolot oderwał się od ziemi.

Oprzeć coś o ziemię.

Opuścić nogi na ziemię.

Ziemia dudni, tętni, ugina się itp. pod kopytami koni, pod kołami pojazdów.

∆ Płaszcz, suknia itp. do (samej) ziemi «płaszcz, suknia długie, sięgające ziemi, podłogi»

◊ Położyć się, leżeć, spać na (gołej) ziemi «położyć się, leżeć, spać bezpośrednio na ziemi, bez posłania, potocznie także: na nie zasłanej podłodze»

◊ Kłaniać się do (samej) ziemi «składać bardzo niski ukłon»

◊ Jeszcze nie odrósł od ziemi «jeszcze nie przestał być dzieckiem, jeszcze nie jest dorosły»

◊ Wbić, wlepić oczy, wzrok, w ziemię «spojrzeć w dół opuściwszy głowę; opuścić powieki uporczywie patrząc w dół»

◊ Zrównać coś (np. budynki, miasto) z ziemią «zburzyć, zniszczyć coś całkowicie»

◊ Nogi komuś wrosły w ziemię «ktoś nie może ruszyć z miejsca, zrobić kroku (zwykle pod wpływem wielkiego wrażenia)»

◊ Zapaść się pod ziemię «przepaść bez wieści, zapodziać się bez śladu, zginąć, zniknąć»

◊ Pragnąć, mieć ochotę zapaść się, skryć się pod ziemię (ze wstydu) «odczuwać głęboki wstyd z jakiegoś powodu, chcieć się ukryć gdzieś ze wstydu»

◊ Ziemia usuwa się komuś spód nóg «ktoś traci oparcie materialne lub moralne, pozycję; czyjaś sytuacja staje się niepewna»

◊ Ziemia pali się komuś pod nogami «pobyt w danym miejscu staje się dla kogoś niebezpieczny; ktoś jest ścigany, osaczany»

◊ Wydobyć, pot. wytrzasnąć coś spod ziemi «zdobyć coś szybko, sprawnie, choć w niesprzyjających okolicznościach»

◊ Wyrosnąć, zjawić się jakby spod ziemi «pojawić się gdzieś nagle, niespodziewanie»

◊ podn. Rozstąp się ziemio «utarty zwrot mający znaczyć, że coś zginęło, przepadło bez śladu, że czegoś nie można znaleźć»

◊ Niech mu (jej) ziemia lekką będzie «zwrot odnoszący się do zmarłego: niech spoczywa w spokoju»

◊ Bodaj (żeby) cię święta ziemia nie nosiła «rodzaj przekleństwa»

4. «teren, obszar stanowiący własność prywatną, spółdzielczą lub państwową, dający właścicielowi zysk z uprawy, z gospodarki hodowlanej, leśnej itp.; grunt, rola»

Ziemia chłopska, obszarnicza, państwowa.

Hektar, działka, skrawek, zagon, szmat, spłacheć ziemi.

Dzielić, nadawać ziemię.

Nie mieć kawałka ziemi.

Gospodarować na własnej, na cudzej ziemi.

5. «obszar (zwykle zamieszkany) stanowiący pewną całość (np. etnograficzną, geograficzną), kraina; podniośle: kraj, ojczyzna»

Ziemia krakowska, podhalańska, śląska, wielkopolska.

Ziemia rodzinna, macierzysta, ojczysta.

Polska, francuska itp. ziemia.

Ziemie piastowskie.

Tułać się po obcej ziemi.

∆ Ziemia Święta «kraina leżąca między wybrzeżem Morza Śródziemnego a rzeką Jordan, w której urodził się i żył Chrystus; teren wojen krzyżowych w średniowieczu i cel pielgrzymek chrześcijan»

◊ Ziemia mlekiem i miodem płynąca «kraina bardzo urodzajna, żyzna, bogata, obfitująca we wszystko»

◊ Ziemia obiecana «miejsce wydające się rajem, mające zapewnić szczęście, bogactwo»

6. hist. «w dawnej Polsce: jednostka administracyjna mniejsza od województwa»

Ziemia drohicka.

Ziemia mielnicka.