cień

m I, D. cienia; lm M. cienie, D. cieni (cieniów)

1. «ciemne odbicie oświetlonego przedmiotu padające na stronę odwróconą od źródła światła»

Krótki, długi cień.

Cień drzewa, wieży, domu.

Drzewa dawały dużo cienia.

Cień pada na coś, kładzie się, ściele się na czymś.

∆ Chińskie cienie; teatr cieni «jeden z rodzajów klasycznego teatru chińskiego; sylwetki rzucane na podświetlony ekran przez figurki poruszane za ekranem»

◊ Cień cienia «najmniejszy ślad, odrobina czegoś»

◊ Bać się, lękać się własnego cienia «być bardzo lękliwym, podejrzliwym, nadmiernie ostrożnym»

◊ Być czyimś cieniem «być czyimś nieodstępnym towarzyszem»

◊ Chodzić za kimś jak cień «towarzyszyć komuś wszędzie, nie odstępować kogoś»

◊ Coś rzuca cień na kogoś «na kogoś pada podejrzenie; coś podaje w wątpliwość czyjeś dobre imię»

◊ Z kogoś, z czyjegoś zdrowia, czyjejś urody itp. pozostał tylko cień «ktoś się bardzo zmienił, zbrzydł, wychudł, zmizerniał itp.»

przen. «odrobina, źdźbło, okruch; ślad, resztka czegoś»

Cień uśmiechu.

Cień wątpliwości, niepokoju.

Nie ma w tym cienia prawdy.

2. «obszar zasłonięty (całkowicie lub częściowo) jakąś przeszkodą od źródła światła, zwłaszcza od promieni słonecznych; miejsce zacienione, dające ochłodę; chłód»

Usiąść w cieniu.

Schronić się w cień przed słońcem.

Spacerować w cieniu ogrodu.

Było 30 stopni ciepła w cieniu.

◊ Być, pozostawać, trzymać się w cieniu, usuwać się w cień «pozostawać na uboczu, na dalszym planie; nie ujawniać swej działalności; pozostawać nie dostrzeżonym»

◊ Usuwać kogoś, coś w cień «usuwać, spychać na dalszy plan, na podrzędne stanowisko; wyznaczać komuś, czemuś drugorzędną rolę»

przen. «ciemność, mrok»

Cień nocy, wieczoru.

3. «ciemna plama, ciemne miejsce (np. na obrazie, fotografii), kontrastujące z miejscami jasnymi»

Gra świateł i cieni na rysunku.

Malarz umiejętnie operował cieniem.

∆ Cienie pod oczami «słabe, delikatne sińce, ciemniejsze miejsca na skórze pod oczami»

∆ Cienie do powiek «kolorowe szminki, pomadki, pudry do malowania powiek»

◊ Blaski i cienie czegoś «dobre i złe strony czegoś»

4. «niewyraźny zarys, kształt jakiejś postaci, jakiegoś przedmiotu; sylwetka»

W oknie majaczył cień mężczyzny.

W strugach deszczu rysował się cień budynku.

Dwa cienie przemknęły przez drogę.

5. «duch zmarłego; zjawa, widmo, upiór»

Przysięgać na cienie przodków.

∆ Kraina cieni «w mitologii starożytnej: miejsce przebywania dusz ludzi zmarłych; Pola Elizejskie»

∆ Cienie elizejskie «dusze zmarłych błąkające się po Polach Elizejskich»

◊ Wyglądać jak cień «być bardzo chudym, wychudzonym, mizernym»

6. łow. «wypchany okaz zwierzęcia (zwykle cietrzewia, kaczki, królika) lub jego manekin, używany do przywabiania zwierzyny w czasie polowania; bałwan»