- co
- D. czego, C. czemu, NMs. czym, blm1. «zaimek zastępujący rzeczownik, najczęściej nieosobowy, używany w pytaniach, w zdaniach pytających lub ich równoważnikach, a także występujący często jako wyraz uzupełniający, wiążący lub przyłączający zdania albo ich części»
Co się dzieje?
O co chodzi?
Co to jest?
Co z ciebie wyrośnie?
Nie wiem, co by to miało znaczyć.
Czego chcesz, pot. co chcesz?
Czym mogę służyć?
Czego tam nie ma!
Co ci do tego.
Co ci po tym.
Co z wami?
To co innego.
Co było robić.
Kpisz czy co?
Opowiedz, co i jak.
Niech będzie, co chce.
Rób, co ci się podoba.
Nie mam się w co ubrać.
◊ Bóg wie co, Bóg wie nie co, nie wiadomo co, nie wiedzieć co, nie wiem co, diabli wiedzą co, licho wie co «nic nie wiadomo»◊ Byle co, lada co «cokolwiek, wszystko jedno, co; pierwsza lepsza rzecz (często: kiepska, licha)»◊ Co takiego? «pytanie wyrażające zdziwienie lub oburzenie; co powiedziałeś? co to ma znaczyć?»◊ Co niemiara «bardzo dużo, wiele; obfitość»◊ Co jak co, ale… «wobec czegoś innego można mieć wątpliwości, ale…»◊ Co gorsza «jeszcze gorzej, że…»◊ Co (mi) tam «coś nie ma znaczenia; nie dbam o to»◊ Dopiero co, tylko co «przed chwilą»◊ Nie ma co «nie ma innej rady, innego wyjścia, wyboru»◊ Nie ma co, nie było co (z bezokolicznikiem) «nie warto, nie należy»◊ Ot, co «otóż to; tak właśnie jest»◊ Po czym, książk. za czym «następnie, a potem»◊ Przez co «i w ten sposób; z powodu tego»◊ W czym rzecz, sprawa «o co chodzi»◊ W razie czego «w wypadku, gdyby coś się stało»◊ Jak przyjdzie co do czego «w wypadku, gdyby się to miało stać; w określonej sytuacji»◊ pot. Co bądź (D. czego bądź… itd.) «cokolwiek»Żywili się czym bądź.
◊ Co nieco «trochę, cokolwiek»◊ Jeszcze czego! «wykrzyknienie wyrażające protest, zaprzeczenie, oburzenie»□ Co ma piernik do wiatraka.□ Co było, a nie jest, nie pisze się w rejestr.□ Co ma wisieć, nie utonie.□ Co się stało, nie odstanie.□ Co się odwlecze, to nie uciecze.□ Co nagle, to po diable.□ Co w sercu, to w gębie.□ Co z oczu, to z serca (a. z myśli).□ Co zanadto, to niezdrowo.□ Czym chata bogata, tym rada.2. ndm,pot. «zaimek równoważny pod względem funkcji składniowej z innymi zaimkami względnymi lub pytajnymi»a) «kto»Znam kogoś, co to chętnie zrobi.
∆ Co (to) za jeden; książk. co zacz «kto to (jest); kim, czym on jest»b) «który»Zerwij kwiaty, co rosną na klombie.
Wspominał tych, co odeszli.
c) «jaki; jak»Kapelusz tego koloru, co płaszcz.
To już nie ten człowiek, co dawniej.
Co za upał!
Co z niego za lekarz.
◊ Co się zowie «nadzwyczajny, doskonały, wspaniały»d) «ile»Wiadomość tyle ciekawa, co niepewna.
Kocha go tyle, co i mnie.
◊ Co tchu, co sił, co siły «jak najprędzej, ile starczy sił, tchu»◊ Gnać, pędzić itp. co koń wyskoczy «pędzić bardzo szybko»◊ pot. Dbać tyle, co pies o piątą nogę «wcale nie dbać, nie troszczyć się o coś»◊ Pomoże tyle, co umarłemu kadzidło «wcale, nic nie pomoże»◊ Tyle, co kot napłakał «bardzo mało, prawie nic»◊ (do całego zn. 2) Co do… a) «w sprawie (czegoś), w związku z czymś, pod względem czegoś»Umówić się co do zapłaty.
b) «ściśle, dokładnie; tak lub tyle, jak, ile trzeba; do końca, całkowicie»Oddać wszystko co do grosza.
Powtórzyć rozmowę co do słowa.
Przyjść punktualnie co do minuty.
«jeśli chodzi o coś (kogoś); co się tyczy kogoś, czegoś»Co do śpiewu, ten chłopak nie ma sobie równych.
Co do mnie, mam wszystkiego dosyć.
3. ndm«partykuła używana w wyrażeniach oznaczających powtarzanie się czegoś, a także wybór na podstawie kolejności lub jakiejś innej cechy»Co krok przystawał.
Co jakiś czas grzmiało.
Weź co lepsze rzeczy.
Co sprytniejsi uciekli.
Czytając opuszczał co drugą stronę.
Co premiera, to sukces.
Pięciu chłopców, a co jeden, to silniejszy.
∆ Co godzina, co chwila, co dzień, co rok; pot. co godzinę, co chwilę; przestarz. co chwili, co dnia, co roku.◊ Na co dzień «na dzień powszedni; na powszedni, codzienny użytek»Ubranie na co dzień.
◊ Co rusz (to) «w powtarzających się odstępach czasu; co chwila»◊ pot. Co i raz «coraz, co chwila»□ Co godzina, to nowina.□ Co głowa, to rozum.□ Co kraj, to obyczaj.□ Co rok, to prorok «co rok rodzi się komuś dziecko»4. ndm«partykuła wzmacniająca, towarzysząca zwykle przysłówkom (najczęściej w stopniu wyższym i najwyższym)»Przychodził co najmniej dwa razy dziennie.
Nie zjem nic, co najwyżej napiję się trochę.
Mało co spali tej nocy.
∆ Co prędzej, czym prędzej, co żywo «jak najszybciej, natychmiast»∆ Co… to… «zwykle z powtórzonym tym samym wyrazem tworzy równoważniki zdań lub ich części o charakterze ekspresywnym»Co prawda, to prawda.
Zawsze co chłop, to chłop.
Śmiej się, a ja co wiem, to wiem.
□ Co dwie głowy, to nie jedna.5. ndm,pot. «partykuła pytajna zastępująca wyrazy: dlaczego, z jakiego powodu, po co, w jakim celu»Co się tak kręcisz?
Coś taki wesoły?
Co tak wcześnie wstałaś?
Lubisz piwo? - co nie mam lubić.
6. ndm,pot. «spójnik, używany zwykle w połączeniu z czasownikami, w znaczeniu: ilekroć; ile razy…, tyle; za każdym razem, gdy…»Co spojrzę - pustka.
Co strzelił, (to) chybił.
Co wejdzie wyżej, to spadnie.
czego pot. «dlaczego; po co»Czego się martwisz?
Czego tam idziecie?
czemu «z jakiego powodu; dlaczego»Czemu nie śpisz?
Sam nie wiedział, czemu płacze.
Słownik języka polskiego . 2013.
