- czas
- m IV, D. -u, Ms. \czassie; lm M. -y1. zwykle blm «nieprzerwany ciąg chwil, trwania; jedna z podstawowych (obok przestrzeni) form bytu materii»
Drogocenny, wolny, zajęty, stracony czas.
Czas mija, płynie, upływa, leci, pędzi, ucieka.
Czas leczy, zaciera wspomnienia, wrażenia.
Trwonić, marnować czas na coś.
Spędzać czas na czymś.
◊ Coś jest kwestią czasu «coś musi się stać, coś musi nastąpić po pewnym czasie»◊ Nadszarpnięty przez ząb czasu «taki, na którym znać niszczące działanie upływu czasu»◊ Zabijać czas «zajmować się byle czym, żeby mieć wrażenie szybszego mijania czasu, żeby się nie nudzić»◊ Mieć czas na coś a) «znajdować czas na coś» b) «nie spieszyć się z czymś»◊ Nie ma czasu na coś «nie pora na coś»◊ Z czasem, z biegiem czasu «w miarę upływu czasu»◊ pot. Kawał czasu «długo, przez długi okres»□ Czas to pieniądz.□ Szkoda czasu i atłasu.2. «wyodrębniony okres, wyodrębniona pora, gdy coś jest wykonywane lub coś się dzieje; okres dziejowy»Czas kopania ziemniaków.
W czasie upałów.
Czas przemian społecznych.
∆ Zdjęcie na czas «zdjęcie, przy którym czas naświetlania jest dłuższy niż 1 sekunda»∆ fiz. Czas połowicznego zaniku «okres, po którym początkowa liczba jąder atomowych danej substancji promieniotwórczej zmniejszy się o połowę»∆ lit. Jedność czasu «jedna z zasad poetyki klasycznej, według której akcja utworu nie powinna przekraczać jednej doby»∆ łow. Czas ochronny «okres, w którym nie wolno polować na daną zwierzynę»◊ Ciężkie czasy «okres niedostatku, trudności materialnych, kłopotów»◊ Dawnymi czasy, za dawnych czasów «dawniej, w przeszłości, w dawnej epoce»◊ Gorący czas «czas, w którym jest wiele pracy, w którym należy szybko działać»◊ Duch czasu «zespół cech charakterystycznych dla atmosfery umysłowej danej epoki»◊ Za czyichś czasów «za czyjejś młodości, za czyjegoś życia»◊ Za wszystkie czasy (np. wyspać się) «wyspać się doskonale, jak nigdy dotąd, jak rzadko kiedy»3. zwykle blm «chwila, moment, pora»Pracować od czasu zdania matury.
◊ Co jakiś czas, co pewien czas, od czasu do czasu «niekiedy, w pewnych odstępach czasu»4. zwykle blm «pora właściwa, stosowna; termin»Czas, by się ustatkować.
Czas siadać do obiadu.
◊ Nadchodzi, zbliża się, nadszedł itp. czyjś czas «nadchodzi, zbliża się, nadszedł moment, w którym ma nastąpić czyjaś śmierć, w którym ma na kogoś spaść kara, nieszczęście; moment, w którym zacznie się dla kogoś ważny okres życia, działania»◊ Najwyższy czas na coś, przestarz. Wielki, ostatni czas na coś «ostatnia chwila, w której coś się powinno stać lub być wykonane»◊ Swego czasu «dawniej, kiedyś»◊ W swoim czasie a) «w momencie, okresie właściwym dla danej sprawy, rzeczy» b) «kiedyś, niegdyś»◊ We właściwym czasie «w momencie, okresie właściwym dla danej sprawy, rzeczy»◊ Coś jest na czasie «coś jest aktualne, modne»◊ Coś jest nie na czasie «coś jest nie przystosowane do danego momentu, niemodne, nie w porę»◊ Do czasu, do pewnego czasu «do odpowiedniego momentu»◊ Na czas «na właściwy termin, punktualnie»◊ Po czasie «za póżno»◊ Przed czasem «za wcześnie; przedwcześnie»◊ W sam czas «we właściwej porze, w odpowiednim momencie»◊ Czas (jest) po temu «jest odpowiednia pora na coś»◊ Czas nagli «termin jest bardzo bliski, należy się spieszyć»◊ iron. Rychło w czas «za późno»◊ pot. O czasie «we właściwym czasie»□ Do czasu dzban wodę nosi.□ Komu w drogę, temu czas.5. «rodzaj rachuby czasu»∆ astr. geogr. Czas gwiazdowy «rachuba czasu, której podstawą jest doba gwiazdowa»∆ Czas letni, zimowy «czas przesunięty na okres lata czy zimy o jedną godzinę w stosunku do czasu strefowego lub urzędowego»∆ Czas miejscowy, czas urzędowy «rachuba czasu obowiązująca na danym obszarze»∆ Czas strefowy «czas obowiązujący w strefach o szerokości 15° długości geograficznej»∆ geol. Czas geologiczny «rachuba czasu dotycząca procesów skałotwórczych, określana według ich kolejności i czasu trwania»∆ jęz. Czas przeszły «gramatyczna forma czasownika wyrażająca to, że czas dokonywania się czynności jest wcześniejszy od chwili mówienia o niej»∆ Czas przyszły «gramatyczna forma czasownika wyrażająca to, że czas dokonywania się czynności ma nastąpić po chwili mówienia o niej»∆ Czas teraźniejszy «gramatyczna forma czasownika wyrażająca to, że czas dokonywania się czynności i chwila mówienia o niej przypadają jednocześnie»∆ Forma czasu «forma i kategoria gramatyczna określające stosunek czasowy chwili odbywania się jakiejś czynności (stanu) do momentu wypowiedzi»6. zwykle blm, przestarz. «pogoda»Piękny czas, czas chłodny, wietrzny.
czasami «nieraz, co pewien czas»czasem1. «niekiedy, nieraz, od czasu do czasu»Chodzić czasem do teatru.
Pociąg czasem się spóźnia.
2. «przypadkiem, może»Czy czasem nie będzie burzy?
∆ Żeby (aby) czasem… «żeby (aby) tylko…»z czasem «w miarę upływu czasu; w okresie późniejszym»
Słownik języka polskiego . 2013.
