- człowiek
- m III, DB. -a, W. -u a. (podniośle) \człowiekecze, N. \człowiekkiem; lm p. ludzie1. «Homo sapiens, istota żywa z rodziny człowiekowatych, z rzędu naczelnych wyróżniająca się wśród innych najwyższym rozwojem psychiki i życia społecznego, jedyna posiadająca kulturę i zdolna do jej tworzenia»
Człowiek rozumny.
Człowiek pierwotny, cywilizowany.
Człowiek młody, dojrzały, stary.
Człowiek prosty.
Człowiek wykształcony.
Anatomia, fizjologia człowieka.
Wyzysk człowieka przez człowieka.
∆ antr. Człowiek jaskiniowy «człowiek w pierwszym stadium rozwoju, zamieszkujący jaskinie; jaskiniowiec»∆ Człowiek kopalny «człowiek, którego istnienie ustalono na podstawie szczątków pochodzących z poprzednich okresów geologicznych»∆ Człowiek neandertalski «typ człowieka kopalnego (od doliny Neandertal, nad Renem), pierwsze stadium ludzkie w rozwoju małpy człekokształtnej»∆ Człowiek biały «człowiek o białej skórze w odróżnieniu od Murzyna, człowieka o skórze żółtej itd.»◊ Ich, nasz, swój itp. człowiek «człowiek należący do ich (do naszego itp.) środowiska, ich (nasz) zwolennik, godny ich (naszego) zaufania»◊ Szary człowiek «człowiek przeciętny, jeden z wielu, niczym się nie wyróżniający»◊ Młody człowiek «młodzieniec»◊ Mały człowiek «człowiek małowartościowy, odznaczający się pospolitymi wadami»◊ Wielki człowiek «człowiek sławny, wybitny»◊ Człowiek czynu «człowiek energiczny, skłonny do działania»◊ Człowiek interesu a) «kupiec, przemysłowiec, przedsiębiorca» b) «człowiek wyrachowany»◊ Człowiek pracy «człowiek utrzymujący się z własnej pracy»◊ Poczciwości, zacności człowiek «człowiek zacny, szlachetny»◊ Człowiek bez czci i wiary «człowiek bez żadnych zasad, stojący nisko moralnie»◊ Człowiek w latach «człowiek w podeszłym wieku»◊ Człowiek starej daty «człowiek o dawnych, niewspółczesnych poglądach, dawnego pokroju; konserwatysta»◊ Człowiek z głową «człowiek zdolny, obrotny, sprytny, umiejący sobie radzić»◊ Człowiek z krwi i kości «człowiek pojmowany realnie, wraz ze swymi wadami i zaletami, autentyczny»◊ Człowieku… «zwrot poufały odpowiadający znaczeniowo zwrotom: mój drogi, bracie, przyjacielu, bój się Boga itp.»◊ iron. Wielki człowiek do małych interesów «ktoś przeciętny mający wysokie mniemanie o swojej działalności, sprawiający wrażenie, że jest kimś wybitnym»◊ przestarz. Człowiek światowy «człowiek obyty, prowadzący życie towarzyskie»□ Człowiek człowiekowi wilkiem.□ Człowiek raz się rodzi i raz umiera.□ Człowiek strzela, a Pan Bóg kule nosi.□ Dziś człowiek żyje, a jutro gnije.2. «człowiek jako reprezentant najlepszych cech ludzkich, jednostka wartościowa społecznie, etyczna, szlachetna»◊ Być (prawdziwym) człowiekiem «być wartościową, szlachetną jednostką ludzką»◊ Bądź jak człowiek, mów, zachowuj się, postępuj jak człowiek «bądź, mów, zachowuj się, postępuj jak przystało na człowieka, sensownie, taktownie, spokojnie, dobrze»◊ Okazać się, pokazać się człowiekiem «okazać się jednostką szlachetną, uczynną»◊ Zrobić z kogoś człowieka «zrobić z kogoś wartościową jednostkę ludzką»◊ Pokierować, wykierować, wyprowadzić kogoś (się) na człowieka (na ludzi) «pokierować kim tak, aby osiągnął wykształcenie, doszedł do jakiegoś stanowiska; wykierować (się) na jednostkę ludzką wartościową społecznie»◊ Wyjść na człowieka (na ludzi) «stać się jednostką ludzką wartościową społecznie; osiągnąć wykształcenie, stanowisko»3. «osoba dorosła, dojrzała»Wyrosnąć z dziecka na człowieka.
4. pot. «robotnik, pracownik»Nająć człowieka do noszenia węgla.
człowiek «w funkcji zaimka osobowego: ja lub w funkcji zaimków nieokreślonych: ktoś, ktokolwiek, każdy»Bądź tu, człowieku, mądry.
Trudno człowiekowi to zrozumieć.
◊ pot. Ani się człowiek obejrzy «bardzo szybko»
Słownik języka polskiego . 2013.