diabeł

m IV, DB. \diabełbła, C. \diabełbłu, Ms. \diabełble; lm M. te \diabełbły, ci \diabełbli, DB. \diabełbłów

«w judaizmie i chrześcijaństwie: anioł upadły, strącony przez Boga do piekieł, kuszący ludzi do grzechu; zły duch, szatan, czart»

Czysty, istny, prawdziwy diabeł.

Diabeł nie człowiek.

◊ pot. Diabeł wcielony «osoba, zwierzę, przedmiot (np. maszyna) trudne do opanowania, sprawiające duże trudności»

◊ Diabeł w kogoś wstąpił, diabeł w kimś siedzi, diabeł patrzy komuś z oczu «o kimś bardzo złym, złośliwym, niespokojnym; także: o kimś bardzo ruchliwym, żywym, psotnym»

◊ Niech to diabli! Niech to diabli porwą, wezmą! U diabła! Do diabła! Do stu diabłów! Wszyscy diabli! «okrzyk wyrażający złość, gniew, zniecierpliwienie»

◊ Na diabła, po diabła, po jakiego (kiego) diabła? «po co, w jakim celu?»

◊ Diabła tam! «zaprzeczenie: nie, wcale nie, gdzie tam!»

◊ Jeden diabeł «wszystko jedno, i to złe - i to złe»

◊ Ki diabeł? «któż to?, co to? co (to) takiego?»

◊ Diabła wart (ktoś, coś) «(ktoś, coś) nic nie wart»

◊ Pal (cię) diabli «niech tam, wszystko jedno»

◊ Sadzić diabłami «kląć, przeklinać»

◊ Jest czegoś (mieć czegoś) do diabła, do diabła i trochę «jest czegoś (mieć czegoś) mnóstwo, bardzo dużo»

◊ Idź, wynoś się, ruszaj itp. do diabła a. w diabły «idź precz, nie pokazuj się na oczy, przepadnij bez śladu»

◊ Rzucać coś albo kogoś do diabła, do stu itp. diabłów albo w diabły «porzucać kogoś albo coś, pozbywać się kogoś albo czegoś»

◊ Diabeł ogonem coś nakrył «o czymś, czego nie można znaleźć, choć nie mogło zginąć»

◊ Diabli kogoś biorą «ktoś się gwałtownie gniewa, irytuje z jakiegoś powodu»

◊ Diabli wzięli coś albo kogoś «coś przepadło, zginęło; ktoś przepadł, zginął, umarł»

◊ Diabli kogoś albo coś nadali, przynieśli «o kimś, o czymś niepożądanym, niepotrzebnym, sprawiającym kłopot»

◊ Diabli wiedzą, diabeł wie «nikt nie wie, nie wiadomo»

◊ Sam diabeł (czegoś nie zrobi, np. nie zrozumie, nie da rady) «nikt (czegoś nie zrobi, np. nie zrozumie, nie da czemuś rady)»

◊ Samego diabła (ktoś np. przekona, wywiedzie w pole itp.) «każdego (ktoś przekona, oszuka itp.)»

◊ Coś (np. hałas, mróz) jest, ktoś (coś) jest jakieś (np. złe, duże), gdzieś jest jakoś (np. duszno, zimno) jak diabli, jak wszyscy diabli, jak sto, trzysta itp. diabłów «coś (np. hałas, mróz) jest potężne, ogromne; ktoś (coś) jest bardzo np. zły, duży; gdzieś jest bardzo np. duszno, zimno»

□ Boi się, jak diabeł święconej wody.

□ Co nagle to po diable.

□ Gdzie diabeł nie może, tam babę pośle.

□ Nie taki diabeł straszny, jak go malują.

□ W starym piecu diabeł pali.

□ Złego diabli nie wezmą.* zool. Diabeł tasmański «Sacrophilus harrisu, ssak drapieżny z rodziny niełazów, przypominający wyglądem małego niedźwiedzia; żywi się padliną i kręgowcami; rzadki, występuje wyłącznie w Tasmanii»

‹gr.›