imię

n V, D. imienia; lm M. imiona, D. imion

1. «osobiste, nierodowe miano człowieka; używane obok nazwiska (w stosunkach nieurzędowych: bez nazwiska)»

Imię chrzestne, zdrobniałe.

Dwa, trzy, cztery imiona (przestarz. dwoje, troje, czworo imion).

Dać, dawać komuś imię (na imię) Franciszek, Agata.

Mieć imię (na imię) Helena, Jan.

Mówić, zwracać się do kogoś po imieniu.

Nosić imię Jerzy, Maria.

2. «nazwa; nazwisko»

Konkurs imienia Fryderyka Chopina.

Szkoła imienia Marii Konopnickiej.

Zakłady imienia Rewolucji Październikowej.

Być godnym imienia Polaka.

A imię jego będzie czterdzieści i cztery. (Mickiewicz)

Imieniem Juliusza Słowackiego nazwano teatr w Krakowie.

Przylgnęło do kogoś imię lekkoducha, głupca, zdrajcy.

Samo imię Tatarów siało grozę.

◊ Czynić, robić coś w imię kogoś, w imię czegoś «czynić, robić coś ze względu na kogoś, na coś, dla czyjegoś dobra, dla dobra czegoś; czynić coś, odwołując się do kogoś, czegoś»

◊ Czynić, robić coś w imieniu kogoś (w czyimś imieniu) «czynić, robić coś z czyjegoś upoważnienia, w zastępstwie kogoś»

◊ Nazywać coś po imieniu «mówić o czymś po prostu, bez ogródek, nie owijając w bawełnę; mówić rzeczy przykre, drażliwe, drastyczne itp., nie dobierając słów, nie siląc się na delikatność»

◊ pot. W imię Ojca (i Syna)! «okrzyk wyrażający zdziwienie lub przerażenie»

przen. «sława, rozgłos; reputacja, opinia, honor»

Rzucić cień na czyjeś dobre imię.

Szargać dobre imię rodziny, instytucji.

Zdobyć sobie imię pisarza, naukowca, dobrego aktora, zasłużonego działacza.

3. jęz. «każdy wyraz odmieniający się przez przypadki»

Do kategorii imion należą rzeczowniki, przymiotniki, zaimki, liczebniki i imiesłowy odmienne. (Szober)