przy

«przyimek łączący się z rzeczownikiem (lub innymi wyrazami pełniącymi jego funkcję) w miejscowniku; sygnalizuje stosunek współwystępowania, styczności w czasie i przestrzeni; elementem, do którego coś jest odnoszone za pomocą przyimka przy może być»

a) «przedmiot położony w pobliżu, w bezpośrednim sąsiedztwie czegoś»

Siedzieć przy biurku, przy stole.

Stać przy oknie, przy kominku.

Przy domu był ogródek.

Samochód zwalnia przy skrzyżowaniu.

Nosić szablę przy boku.

Mieszkać przy szkole.

Pokoik przy sklepie.

Od rana do wieczora przy kuchni.

Przychodnia przy ulicy Żeromskiego.

Biblioteka przy Uniwersytecie Jagiellońskim.

◊ Głowa przy głowie «o ludziach stłoczonych stojących ciasno jeden obok drugiego»

◊ Ramię przy ramieniu a) «bardzo blisko siebie; obok siebie» b) «dążąc do jednego celu; razem, wspólnie, solidarnie»

◊ (Trzymać) ręce przy sobie «nie bić, nie dotykać kogoś»

◊ Raz przy razie «gęsto obok siebie, nic nie opuszczając»

Obszywać szwy raz przy razie.

b) «czas (często przybliżony), kiedy coś się dzieje»

Przy święcie spali dłużej.

Pogawędka przy kolacji.

Polubili się przy pierwszym spotkaniu.

∆ Przy czym, przy tym «człony nawiązujące, przyłączające inne zdanie z uwydatnieniem równoczesności zdarzeń lub ich powiązania okolicznościowego»

Jest bardzo zdolny, przy tym pracowity.

Sama zarabiała na siebie, przy czym pomagała młodszemu rodzeństwu.

c) «osoba, której ktoś towarzyszy, która współuczestniczy w czymś»

Mieszkać przy rodzicach.

Zawrzeć umowę przy świadkach.

d) «okoliczność towarzysząca czemuś; przyczyna czegoś»

Tańczyć przy adapterze.

Ulec wypadkowi przy pracy.

Przy odrobinie szczęścia może zdać ten egzamin.

e) «osoba lub rzecz stanowiąca kontrast z kimś, z czymś; przedmiot porównania»

Przy rosłym bracie wydawał się niepozorny.

Mieć siwe włosy przy młodej twarzy.

f) «to, na co się kieruje, z czym się wiąże czyjaś praca»

Naprawiać coś przy motorze.

g) przestarz. «to, z czego ktoś korzysta, co ktoś zachowuje, zatrzymuje»

Utrzymać się przy majątku.

◊ Zostać przy życiu «ocaleć»

◊ Być przy czymś np. przy zdrowiu, apetycie, przy zdrowych zmysłach itp.; być przy pieniądzach «przejawiać coś w pełni; dysponować czymś»

◊ Być, chodzić przy zegarku, przy szabli, przy pistoletach «mieć zegarek, szablę, pistolety przy sobie»