- rozum
- m IV, D. -u, Ms. \rozummie; lm M. -y, D. -ów1. «władza poznawcza umysłu ludzkiego, zdolność myślenia, poznawania, wykrywania związków zależności między postrzeganymi rzeczami, zjawiskami i formułowania sądów, orzekania o tych zjawiskach i zależnościach; umysł, inteligencja»
Człowiek wielkiego rozumu.
Objąć, ogarnąć, pojmować, poznawać coś rozumem.
Górować nad kimś rozumem.
Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga; łam, czego rozum nie złamie. (Mickiewicz)
∆ filoz. Czysty rozum «według koncepcji Kanta: rozum sam w sobie, to, co jest w umyśle a priori i nie pochodzi z doświadczenia»2. «umiejętność radzenia sobie w życiu; mądrość, roztropność, rozsądek; zmyślność u zwierząt»Polityczny, praktyczny, zdrowy rozum.
Rozum przychodzi z wiekiem, z latami.
Sam rozum coś dyktuje.
Umie postępować z ludźmi, ma wiele taktu i rozumu.
Miejże rozum, nie rób tego!
◊ (do zn. 1 i 2) Chłopski rozum «mądrość życiowa, zdrowy rozsądek»◊ Brać coś na rozum «zastanawiać się nad czymś, rozważać coś»◊ Odchodzić od rozumu z rozpaczy, ze strachu itp. «tracić jasność rozumowania, zdolność trzeźwego osądu z rozpaczy, ze strachu; bardzo rozpaczać, bardzo się bać itp.»◊ Przemówić komuś do rozumu «przekonać kogoś o czymś, o niewłaściwości jego postępowania, skłonić kogoś do zmiany poglądu na jakąś sprawę»◊ Pójść, sięgnąć, skoczyć po rozum do głowy «zastanowiwszy się znaleźć na coś radę, znaleźć wyjście z jakiejś sytuacji»◊ pot. Na mój (głupi) rozum, jak na mój rozum «według mego zdania»◊ Mieć swój rozum «być świadomym tego, co się robi; wiedzieć, co robić»◊ Mieć więcej rozumu w pięcie niż ktoś inny w głowie «być od kogoś o wiele mądrzejszym, sprytniejszym»◊ Mieć więcej szczęścia niż rozumu «zawdzięczać powodzenie pomyślnym okolicznościom, a nie własnym zasługom»◊ Nie mieć rozumu (w głowie), żart. nie grzeszyć rozumem «być głupim»◊ Nauczyć kogoś rozumu «dać komuś nauczkę; przywołać kogoś do porządku»◊ Uczyć kogoś rozumu «dawać komuś rady, pouczać kogoś»◊ Ruszyć rozumem «zacząć o czymś myśleć, zastanawiać się nad czymś»◊ Ruszyć rozumem jak martwe cielę ogonem «wypowiedzieć jakąś niedorzeczną myśl, powiedzieć coś niestosownego»◊ Ktoś jest niespełna rozumu; ktoś postradał, stracił rozum, komuś padło na rozum, komuś odjęło rozum «ktoś jest chory psychicznie, nienormalny; ktoś dostał pomieszania zmysłów, ktoś zwariował»◊ Komuś się zdaje, ktoś myśli, że wszystkie rozumy pozjadał, zjadł, posiadł «ktoś jest zarozumiały, przemądrzały, ktoś uważa, że wszystko wie»◊ Też rozum! to (mi) rozum! «wyrażenie ekspresywne: to nierozsądne! to nie ma sensu!»□ Co głowa, to rozum.□ Włos długi, rozum krótki.□ Lepszy łut szczęścia niż cetnar (funt) rozumu.□ Od wódki rozum krótki.□ Człowiek do śmierci rozumu się uczy.□ Każdy (głupi) ma swój rozum.□ Kogo Bóg chce ukarać, temu rozum odbiera.
Słownik języka polskiego . 2013.
