rzecz

ż VI, DCMs. -y; lm MD. -y

1. «przedmiot materialny, często w przeciwstawieniu do istoty żywej»

Cenne, kosztowne, wartościowe rzeczy.

Rzeczy powszedniego użytku.

Rejestrować świat rzeczy i istot żywych.

2. zwykle w lm «przedmioty materialne, takie jak: ubranie, meble itp., będące czyjąś własnością; dobytek, mienie, bagaż»

Ciepłe, ciężkie, lekkie, letnie, zimowe rzeczy.

Nowe, używane rzeczy.

Rzeczy osobiste.

Zapakować, zabrać ze sobą rzeczy.

Poustawiać rzeczy w pokoju.

Traktować kogoś jak swoją rzecz.

3. częściej w lm «to, co jest jadalne; jakieś potrawy, jedzenie»

Dobre, pyszne, smaczne, wyborne rzeczy.

Jadać różne rzeczy.

4. «dzieło sztuki: obraz, utwór literacki, muzyczny itp.; także: dzieło naukowe»

Rzecz satyryczna, epicka.

Rzecz wydana drukiem.

Rzecz o dobrej robocie.

Czytać ciekawą rzecz.

5. «temat, treść, wątek utworu literackiego»

∆ Spis rzeczy «spis rozdziałów książki, umieszczony na początku lub na końcu; spis treści»

6. częściej w lm «sprawy wchodzące w zakres czyichś zainteresowań, czyjegoś działania»

Dziwne, nieprawdopodobne, przykre, zadziwiające, zwyczajne, zwykłe rzeczy.

Interesować się, zajmować się różnymi, wieloma rzeczami.

◊ Rzecz publiczna, powszechna «dobro ogólne, krajowe; sprawy ogólne (w przeciwieństwie do dobra jednostki)»

◊ Coś jest rzeczą ludzką (męską, kobiecą itp.) «coś jest właściwe ludziom (mężczyznom, kobietom itp.)»

◊ Coś jest rzeczą czegoś «coś zależy od czegoś, coś leży w zakresie czegoś»

◊ Coś jest (nie jest) czyjąś rzeczą, to jest (nie jest) czyjaś rzecz «coś wchodzi (lub nie wchodzi) w zakres czyichś obowiązków, ktoś jest (lub nie jest) za coś odpowiedzialny»

◊ (To) moja (twoja, jego) rzecz «(to) obchodzi mnie (ciebie, jego), a nie kogoś innego (często eufemistycznie zamiast: nie wtrącaj się, niech nikt inny się nie wtrąca)»

◊ Widzieć, wiedzieć, jak rzeczy stoją, jak się rzeczy mają «orientować się w sytuacji, widzieć, jak sprawa wygląda»

◊ Wtrącać się, mieszać się, wdawać się w nie swoje rzeczy «wtrącać się do spraw cudzych, do czegoś, co nie powinno kogoś interesować»

◊ Znać się na rzeczy, ktoś świadomy (nieświadomy) rzeczy; znajomość rzeczy «być specjalistą w jakiejś dziedzinie, znać się na czymś, orientować się w czymś; ktoś zorientowany (nie zorientowany) w czymś; orientacja w czymś, znawstwo czegoś»

◊ Na rzecz kogoś lub czegoś «na czyjąś korzyść, dla kogoś lub czegoś, dla czyjegoś dobra»

◊ pot. Nic z tych rzeczy «zupełnie nie to, nie z tej dziedziny (zwłaszcza erotycznej)»

7. «to, na co się kieruje myśl, co stanowi treść wypowiedzi; przedmiot myśli odpowiadający wyrazowi, to, co wyraz oznacza; desygnat»

Wyrażać jakąś rzecz w słowach.

◊ Istota, sedno rzeczy «to, co jest w czymś najważniejsze, podstawowe»

◊ Wracać, przystępować do rzeczy, odbiegać od rzeczy «wracać, przystępować do właściwego tematu, do przerwanej rozmowy, dyskusji; odbiegać od właściwego tematu»

◊ Mówić do rzeczy, od rzeczy, nie do rzeczy «mówić rozsądnie, z sensem, bez sensu»

◊ Opowiadać, pot. pleść itp. niestworzone rzeczy «opowiadać zmyślone, fantastyczne historie»

◊ Ogólnie, ściśle, logicznie itp. rzecz(y) biorąc «ogólnie, ściśle, logicznie rozważając coś, sądząc, myśląc o czymś»

◊ Nazywać rzecz po imieniu, nie owijać rzeczy w bawełnę, bez owijania rzeczy w bawełnę «mówić o czymś po prostu, otwarcie, szczerze, bez ogródek»

◊ Coś (jest) do rzeczy, coś (jest) nie od rzeczy «coś jest właściwe, sensowne, odpowiednie, takie, jak być powinno; coś jest w porę»

◊ To nie ma nic do rzeczy, to nie należy do rzeczy, co to ma do rzeczy? «to nie ma żadnego związku (z daną sprawą, z właściwym tematem rozmowy), jaki to ma związek?»

◊ Rzecz prosta, jasna, wiadoma itp. «oczywiście, naturalnie»

◊ Słyszana, widziana, wielka itp. rzecz, słyszane, widziane, wielkie itp. rzeczy «wyrażenia wykrzyknikowe, w których się wypowiada zdziwienie, oburzenie, lekceważenie, ironię itp.»

◊ pot. Ktoś (jest) do rzeczy «o kimś nadającym się do czegoś; o kimś mogącym się podobać»

8. «czynność, czyn, postępek; fakt, który się zdarzył, wydarzenie; okoliczność»

Straszne, okropne rzeczy.

Rzecz niecodzienna, rzadka, naganna.

To rzecz naturalna, że młoda dziewczyna się zakochała.

◊ Bieg, kolej, obrót, porządek rzeczy «następstwo, rozwój wydarzeń»

◊ Stan rzeczy, postać rzeczy «pewien układ zjawisk, faktów»

◊ Brać się do rzeczy «przystępować do jakiejś pracy, zaczynać działać»

◊ Jak rzeczy stoją, jak się rzecz ma; rzecz ma się tak, że… «jak się przedstawia sytuacja; sytuacja jest taka, że…»

◊ W gruncie rzeczy, w istocie rzeczy, w samej rzeczy «w rzeczywistości; naprawdę, rzeczywiście, istotnie»

◊ Z natury, istoty rzeczy; siłą rzeczy «ze względu na obiektywne czynniki, okoliczności, od których coś zależy; z konieczności»

◊ podn. Na wieczną rzeczy pamiątkę «zwyczajowa formuła wypowiadana, gdy mowa o czymś godnym upamiętnienia»

9. «sprawa, którą się rozstrzyga, załatwia, przeprowadza»

Przedstawiać, roztrząsać, rozważać, sprawdzać, wyjaśniać jakąś rzecz.

Przeprowadzić rzecz do końca.

◊ Rzecz idzie, toczy się o kogoś, o coś «sprawa dotyczy kogoś lub czegoś, chodzi o kogoś lub o coś»

10. filoz. «cokolwiek, co może być przedmiotem postrzeżenia zmysłowego, ma właściwości przestrzenne, trwa w czasie i czemu przypisujemy byt od nas niezależny; cokolwiek, co może być przedmiotem sądu»

∆ Rzecz sama w sobie «według tradycyjnej metafizyki, zwłaszcza w filozofii Kanta: rzeczywisty, ale niepoznawalny przedmiot, istniejący poza świadomością, przejawiający się przez zjawiska i stanowiący źródło wrażeń»