- wziąć
- dk Xc, wezmę, weźmiesz, weź, wziął, wzięła, wzięli, wzięty, wziąwszy1. «ująć, chwycić, objąć (kogoś, coś) ręką, rękami lub innym narządem chwytnym (np. u zwierząt) albo narzędziem; przystosować do trzymania, niesienia»
Wziąć książkę, zeszyt, ołówek.
Wziąć kilof w ręce.
Wziąć dzbanek za ucho.
Wziąć dziecko na ręce, na kolana.
Wziąć kogoś w ramiona, za rękę, pod rękę.
Wziąć coś palcami, ręką, zębami.
Wziąć czegoś niewiele, trochę, pełną garścią.
Wziąć psa na smycz.
Wziąć za klamkę.
∆ Wziąć czapkę, szalik, sweter itp. «włożyć (na głowę, na szyję, na siebie) czapkę, szalik, sweter itp., ubrać się w te rzeczy»◊ Wziąć akord, nutę, ton, pasaż itp. «zagrać lub zaśpiewać nutę, ton, akord itp.»◊ Wziąć kogoś na języki «zacząć kogoś obmawiać, obgadywać»◊ Wziąć kogoś, coś w rachubę «uwzględnić kogoś, coś (w swoich planach)»◊ Wziąć sobie coś do serca «żywo się czymś zająć, zainteresować; przejąć się»◊ Wziąć coś w swoje ręce «zająć się czymś gorliwie, pokierować czymś energicznie, w odpowiedni sposób»◊ Nie wziąć nic do ust, w usta «nic nie jeść, nie wypić»◊ Wziąć kogoś na barana «umieścić kogoś (dziecko) na swoich plecach zwykle w celu przeniesienia, noszenia go»◊ Wziąć kogoś na ząb, na kieł «uwziąć się na kogoś»◊ pot. Wziąć nogi za pas «uciec»2. «dostać na własność lub do okresowego użytkowania, objąć w posiadanie; otrzymać jako wynagrodzenie, przyjąć, pobrać coś; zaopatrzyć się w coś, kupić, nabyć coś, nająć, wypożyczyć coś»Wziąć pensję, premię.
Wziąć z banku pieniądze.
Wziąć coś na kredyt, na rachunek, na raty, na spłaty.
Wziąć coś w dzierżawę.
Wziąć taksówkę.
Wziąć książkę z wypożyczalni.
przen.Wzięła po matce urodę.
Wziął imię po dziadku.
3. «zdobyć, opanować, zabrać coś, kogoś siłą, wbrew czyjejś woli; zaaresztować»Wziąć kogoś do niewoli, do więzienia.
Wziąć jeńców, zakładników.
Wziąć coś siłą, przemocą, gwałtem.
Wziąć twierdzę szturmem.
Wziąć wroga żywcem.
W nocy wzięło ich gestapo.
◊ Wziąć kogoś na tortury «poddać kogoś torturom»◊ Wziąć kogoś (męża) pod pantofel «uczynić kogoś (męża) uległym, podporządkować go sobie»◊ Wziąć kogoś we dwa ognie «natrzeć na kogoś z dwóch stron»◊ Wziąć kogoś na muszkę «wycelować do kogoś z broni palnej»◊ Ciekawość, ochota kogoś wzięła «ciekawość, ochota opanowała kogoś, ktoś się bardzo zaciekawił, nabrał wielkiej ochoty na coś»◊ Strach, lęk kogoś wziął «strach, lęk owładnął kimś, ogarnął kogoś, ktoś się bardzo przestraszył»◊ pot. Wziąć kogoś na lep, na plewy «zwieść kogoś fałszywymi nadziejami, pozorami, wprowadzić kogoś w błąd»◊ Wziąć kogoś w obroty, do galopu «zmusić kogoś do czegoś, zwłaszcza do wytężonej pracy, do większego wysiłku, do energiczniejszego działania»◊ Wziąć kogoś na kawał «oszukać kogoś, czyniąc go przedmiotem drwin, żartów, nabrać kogoś»◊ Wziąć kogoś pod włos «postarać się uzyskać coś u kogoś przez umiejętne zagranie na jego ambicji»◊ Wzięło go, ją, ich «on, ona, oni zajęli się czymś z ogromną pasją, pogrążyli się w czymś bez reszty»◊ posp. Cholera kogoś wzięła, diabli kogoś wzięli «ktoś stracił panowanie nad sobą, uniósł się, rozzłościł»◊ Niech to diabli wezmą «okrzyk wyrażający złość, gniew, zniecierpliwienie»□ Nim tłusty schudnie, chudego diabli wezmą.□ Złego diabli nie wezmą.4. «zaczerpnąć, pobrać coś skądś, skorzystać z czegoś jako z zasobu, ze źródła»Wziąć przykład, wzór z kogoś, z czegoś.
Wziąć cytaty, pomysły z jakiegoś dzieła, z głowy.
Historia wzięta z życia.
◊ Coś wzięło początek, źródło z czegoś, w czymś «coś zaczęło się gdzieś, w czymś, wypłynęło, wynikło z czegoś»5. «powierzyć komuś jakąś funkcję, uczynić kogoś czymś (w stosunku do siebie)»Wziąć gosposię, niańkę do dziecka.
Wziąć kogoś za (na) świadka, za żonę.
Wziąć kogoś do spółki.
6. «podjąć się pełnienia jakiejś funkcji, wykonywania jakiejś pracy; zobowiązać się do czegoś»Wziąć jakąś pracę, posadę.
Wziąć kiosk, sklep, restaurację w ajencję.
◊ Wziąć coś na warsztat «rozpocząć pracę nad czymś»przen.Wziąć przykry obowiązek na siebie.
Wziąć coś na swoje sumienie.
Wziąć jakąś sprawę na siebie.
Wziąć za coś odpowiedzialność.
7. «pokonać, zwyciężyć kogoś; pokonać jakąś trudność, przeszkodę; osiągnąć coś, zdobyć (np. lepszą pozycję, pierwsze miejsce)»Wziąć wszystkich zawodników na torze.
Wziąć pierwsze, drugie miejsce (w konkursie, w zawodach).
Koń wziął przeszkodę, płotek, rów.
◊ Wziąć górę, przewagę nad kimś; coś wzięło górę, przewagę nad czymś «zająć wyższe miejsce, wyższe stanowisko; osiągnąć przewagę nad kimś; coś wysunęło się na plan pierwszy, osiągnęło przewagę nad czymś»8. «użyć czegoś jako leku, zastosować coś jako zabieg leczniczy, higieniczny; zażyć»Wziąć aspirynę, proszek od bólu głowy.
Wziąć coś na żołądek, na serce.
Wziąć na poty, na przeczyszczenie, na sen.
Wziąć kąpiel, prysznic.
9. «stać się przedmiotem uderzeń, ciosów itp.; zostać pobitym»Wziąć baty, lanie.
Wziąć w kark, w skórę.
◊ pot. Coś wzięło w łeb «coś się nie udało, nie doszło do skutku»10. «użyć czegoś w jakimś celu, z jakimś przeznaczeniem»Wziąć drzewo na opał, na budowę.
11. «ująć, pojąć coś w jakiś sposób; potraktować kogoś, coś jako…, uznać, poczytać kogoś, coś za kogoś, za coś»Wziąć coś dosłownie, ściśle.
Wziąć coś poważnie, na serio.
Wziąć coś za cel, za podstawę.
Wziąć coś sobie za punkt honoru.
Wziąć kogoś za kogoś innego.
◊ Wziąć coś za dobrą monetę «nie poznać się na czymś fałszywym, nie wyczuć w czymś podstępu, fałszu, przyjąć za prawdziwe, szczere»◊ Wziąć coś na rozum «zastanowić się nad czymś, przemyśleć coś»◊ Wziąć coś pod uwagę, pod rozwagę «rozważyć coś, namyślić się nad czymś, uwzględnić coś przed podjęciem decyzji»◊ Wziąć coś (np. aluzje, przymówki, żarty) do siebie «zastosować, odnieść coś do siebie»12. «w połączeniu z niektórymi rzeczownikami: dokonać jakiejś czynności»Wziąć kierunek = skierować się.
Wziąć miarę = zmierzyć.
Wziąć rozpęd = rozpędzić się.
∆ pot. Wziąć kurs na Szczecin, na Łódź itp. «skierować się do Szczecina, do Łodzi itp., pojechać w tym kierunku»◊ Wziąć czyjąś stronę «opowiedzieć się za kimś, poprzeć kogoś»◊ Wziąć odwet, rewanż «zemścić się za doznaną porażkę, powetować sobie coś (jakąś stratę, klęskę); odpłacić się komuś za coś czymś podobnym»◊ Wziąć ślub, rozwód «zawrzeć związek małżeński; rozwieść się»◊ Wziąć z kimś, z czymś rozbrat «porzucić kogoś, coś, rozstać się z kimś, czymś, przestać się kimś, czymś zajmować»◊ Wziąć udział w czymś «wystąpić jako uczestnik w czymś»◊ pot. Wziąć kogoś na spytki «wypytać kogoś o coś, przesłuchać go»wziąć się1. strona zwrotna czas. wziąć w zn. 1Wziąć się za głowę (z bólu, ze strachu).
Wziąć się pod boki (z radości, ze śmiechu, w tańcu).
◊ Wziąć się w garść, w kluby pot. w kupę «opanować się, przezwyciężyć chwilę słabości, zebrać siły; otrząsnąć się z przygnębienia, lenistwa, apatii itp.»2. «ująć, objąć siebie wzajemnie»Wziąć się za ręce, pod ręce.
Wzięli się w objęcia, w ramiona.
◊ Wziąć się za bary, za głowy, za włosy, pot. za łby z kimś, z czymś (np. z losem) «podjąć walkę, pobić się, pomocować z kimś, z czymś, nie dać się komuś, czemuś (np. złemu losowi)»3. «zwykle w połączeniu z nazwami czynności, narzędzi, przedmiotów z nimi związanych itp.: rozpocząć coś, przyłożyć się do czegoś, posłużyć się czymś; zabrać się do czegoś»Wziąć się do jedzenia, do pracy, do odrabiania lekcji, do nauki.
Wziąć się do gotowania, do sprzątania, do prania.
Wziąć się do igły, do pióra, do pługa.
◊ Wziąć się do kogoś «zacząć stosować jakieś środki (np. wychowawcze) wobec kogoś»◊ Wziąć się do rzeczy «zacząć celowo, sensownie działać»◊ pot. Wziąć się na kawał, na blagę «pozwolić, dać się oszukać; nabrać się»4. «zdobyć się na coś, uciec się do czegoś»Wziąć się na odwagę, na sposób.
5. «pojawić się, zjawić się, powstać; znaleźć w czymś swoje źródło, swój początek»Skąd się wziął taki pomysł?
Skąd się to wzięło?
∆ Skąd się tu wziąłeś? «skąd przyszedłeś, przyjechałeś, przybyłeś? (okrzyk wyrażający zdziwienie na czyjś widok)»
Słownik języka polskiego . 2013.
