- nie
- (pisane rozdzielnie) partykuła przecząca1. w połączeniu z czasownikamia) «stanowi zaprzeczenie jakiejś czynności lub stanu, które dany czasownik wyraża; w konstrukcjach zdaniowych uwydatnia kontrast, przeciwieństwo, stopień nasilenia danej czynności, wahanie, przypuszczenie»
Nie tańczy.
Nie dam.
Nie chcieć.
Nie wykonać.
Słońca jak nie widać, tak nie widać!
Lato, jakiego najstarsi nie pamiętają.
Nie wiedział jak postąpić.
Nie mówię, ale krzyczę, żeby usłyszeli.
Wybrać się czy nie wybrać.
◊ Nie ma co, czego (z bezokolicznikiem), np. zwlekać, płakać «nie istnieje, nie wchodzi w rachubę powód, przedmiot tego, co oznacza dany bezokolicznik»□ Gdyby kózka nie skakała, toby nóżki nie złamała.b) «stanowi wzmocnienie twierdzenia, zwykle w konstrukcjach ekspresywnych»Kto go nie zna, to porządny człowiek.
Ileż się ona nie nacierpiała!
Nie poszlibyście na spacer?
Jak nie podskoczy!
Kogo to nie wzruszy!
2. w połączeniu z rzeczownikami, przymiotnikami i przysłówkami odprzymiotnikowymia) «w połączeniu z rzeczownikiem w mianowniku tworzy zdania zaprzeczone bezpodmiotowe, zwykle utarte»Nie brak.
Nie czas.
Nie miejsce.
Nie sztuka.
Nie żarty.
Nie sposób.
Nie koniec (na tym).
b) «w połączeniu z rzeczownikiem w mianowniku - w funkcji orzeczenia przeczącego (bez czasownika posiłkowego jako łącznika)»Tyle zarobić - to nie bagatela.
To nie Anglik, choć mówi po angielsku.
c) «poprzedza połączenia, zwykle utarte, przyimków z rzeczownikami»Nie na czasie.
Nie na miejscu.
Nie na rękę.
Nie na wiatr.
Nie na żarty.
Nie od parady.
Nie od rzeczy.
Nie po myśli.
Nie w humorze.
Nie w porę.
Nie w porządku.
Nie z kamienia.
Nie za górami.
Droga nie do przebycia.
Wina nie do darowania.
Fakt nie do odrobienia.
◊ Komuś nie do (np. śmiechu, tańca) «ktoś nie wykazuje skłonności, ochoty do czegoś»◊ pot. Ktoś nie od tego «ktoś wykazuje w pewnym stopniu (hamowaną i skrywaną) ochotę do czegoś»d) «umieszczone między dwoma rzeczownikami (zwykle w mianowniku, w połączeniach utartych) - tworzy wyrażenia ekspresywne, akcentując treść pierwszego rzeczownika»Anioł nie kobieta.
Diabeł nie człowiek.
e) «umieszczone między dwoma tymi samymi rzeczownikami - tworzy wyrażenia uogólniające»Strach nie strach, iść trzeba.
f) «tworzy z rzeczownikiem zaprzeczoną część zdania, przeciwstawną innej (niekiedy domyślnej) lub wyróżnioną w szczególny sposób»Był nie widzem, ale uczestnikiem zawodów.
Nie miłości szukał, lecz przyjaźni.
g) «tworzy z przymiotnikiem (zaimkiem przymiotnikowym) zaprzeczoną część zdania, przeciwstawną innej lub wyróżnianą w szczególny sposób»Coś wywołuje efekt nie poważny, lecz komiczny.
Była dość wysoka, lecz nie szczupła.
Jest lekkomyślny, ale nie zły.
□ Nie święci garnki lepią.h) «w funkcji przeczącej, połączone z przysłówkami nie mającymi odpowiedników przymiotnikowych (lub mającymi te odpowiedniki, lecz pisanymi z nie rozłącznie)»Nie zawsze.
Nie opodal.
Nie warto.
Nie wolno.
Nie wiadomo.
i) «tworzy z przysłówkiem (zaimkiem przysłówkowym) zaprzeczoną część zdania»Rozmawiał nie razem, lecz z każdym pojedynczo.
Nie większy od niego.
Nie dawniej jak wczoraj.
Nie piękniejsza od tamtej.
Sukienka nie modniejsza niż ta.
Nie lepiej niż (jak) myślisz.
Nie wcześniej aż jutro.
j) «w połączeniu z zaimkami, liczebnikami»Gdyby nie ty, nie wyzdrowiałabym.
Nie twoja rzecz.
Nie te czasy.
Nie pierwszej młodości.
3. «jako równoważnik zdania tworzy zaprzeczenie treści zdania twierdzącego, do którego nawiązuje; wyrażenie odmowy, odrazy, niechęci, wahania itp.»Myślisz, że jestem obrażona - nie.
Możesz mi ufać lub nie, ale postępuję uczciwie.
Wspinać się dalej - nie, to przekracza moje siły.
Nie wyjedzie, o nie!
Nie chciał nawet słyszeć o tym: nie i nie.
◊ Co to, to nie «w żadnym wypadku»◊ Czemu nie «oględne wyrażenie zgody»4. «jako równoważnik zdania będący odpowiedzią na pytanie nie zaprzeczone lub zaprzeczone wyraża zaprzeczenie»Czy wyjedziesz na urlop? Nie.
Czy dzisiaj nie przyjdziesz do domu? Nie.
Słownik języka polskiego . 2013.
