rząd

I

m IV, D. rzędu, Ms. rzędzie; lm M. rzędy

1. «pewna liczba ludzi, przedmiotów itp. stojących, umieszczonych jeden za drugim lub jeden obok drugiego; szereg»

Długi, równy rząd czegoś.

Pierwszy, środkowy, ostatni rząd krzeseł.

Rzędy porzeczek, jabłoni, lip, świerków.

Stanąć rzędem obok siebie.

Kwiaty rosły rzędami.

∆ Ileś razy, ileś dni, tygodni itp. z rzędu «ileś razy, ileś dni, tygodni itp. po kolei, kolejno, bez przerwy między nimi»

2. «kategoria, rodzaj, jakość»

Powieść zaliczona do rzędu arcydzieł.

Wartości wyższego rzędu.

Oszczędności, wydatki rzędu milionów złotych.

Znaleźć się w rzędzie najlepszych (uczniów, studentów).

∆ Coś drugiego, trzeciego, niższego, ostatniego itp. rzędu «coś gorszej kategorii, jakości, mniejszego znaczenia»

3. biol. «jednostka w systematyce organizmów, niższa od gromady (lub klasy - w wypadku roślin), obejmująca spokrewnione ze sobą rodziny»

Rząd naczelnych.

4. hist. «ozdobna uprząż końska przeznaczona do jazdy wierzchem»

◊ (Obiecywać, dawać) konia z rzędem temu, kto… «obiecywać dużą nagrodę, zapłatę komuś, kto zrobi rzecz uważaną za niemożliwą do wykonania»

II

m IV, D. rządu, Ms. rządzie; lm M. -y

1. «naczelny wykonawczy i zarządzający organ państwa, kierujący całym aparatem administracyjnym i zapewniający jednolitość jego działania»

Rząd demokratyczny, ludowy, republikański, burżuazyjny, monarchiczny.

Rząd konstytucyjny, parlamentarny, federalny, koalicyjny.

Rząd narodowy, powstańczy, rewolucyjny.

Legalny, tajny, tymczasowy rząd.

Premier rządu.

Prezydium rządu.

Członkowie rządu.

Pełnomocnik, delegat, komisarz rządu.

Polityka rządu.

Dymisja, zmiana rządu.

Obierać, ustanawiać, utworzyć rząd.

Stanąć na czele rządu.

Wejść w skład rządu.

Zasiadać w rządzie.

Rząd powstaje, tworzy się, upada.

Rząd się ukonstytuował, został uznany, ustąpił.

2. zwykle w lm «sprawowanie władzy; kierowanie, władanie czymś, zwłaszcza państwem lub krajem; władza, zwierzchnictwo»

Sprawiedliwe, rozumne rządy.

Rządy absolutne.

Despotyczne, silne, słabe, łagodne, surowe, żelazne, krwawe rządy.

Rządy silnej, twardej ręki.

Rządy ludu.

Rządy arystokracji, szlachty.

Rządy nad państwem, wojskiem.

System rządów.

Udział w rządach.

Objąć, sprawować rządy.

Oddać, powierzyć, odebrać komuś rządy.

Brać, chwycić, ująć w swoje ręce rządy, ster rządów.

Rządy przechodzą w inne ręce.

∆ jęz. Związek rządu «związek wyrazów polegający na tym, że wyraz podrzędny musi być w takim przypadku (z przyimkiem lub bez przyimka), jakiego wymaga wyraz nadrzędny»